O’zbekiston Respublikasi davlatimiz tomonidan ishlab chiqilgan o’zining mustaqil taraqqiyot yo’liga asoslangan holda to’la ishonch bilan bosqichma-bosqich bozor iqtisodiyotiga o’tib bormoqda

2.Korxonaning pul tushumlari va foydasi.
Ishlab chiqarish jarayonida mehnat unumining ortishi ham moddiy, ham mexnat sarflarini qisqartiradi. Bozordagi narx, binobarin, talab barqaror sharoitda mehnat unumdorligi xarajatlarini pasaytirish orqali foydani susaytiradi.
Olinadigan foyda korxona korporativ manfaatini ifodalaganidan korxona iqtisodiy faoliyatining umumlashgan ko’rsatkichi hisoblanadi.
Firma uchun foydaning ikki jihati bor:
Birinchisi, foyda massasi, ya’ni uning umumiy miqdori.
Ikkinchisi foyda me’yori ya’ni uning nima evaziga olingani.
Foydani maksimallashtirish -uning me’yori va massasini oshirishdir. Ammo firma uchun foyda me’yori muhimroq, chunki bu firma faoliyatining samaradorligini ta’minlaydi. Foyda me’yori jamini foydani (normal foyda va iqtisodiy foyda) topish uchun qilingan umumiy xarajatlarga bo’lgan va foizlarda ifodalangan nisbatidir:
•F fN q "—— _x 100
UX Bunda:
N - foyda me’yori, F - foyda miqdori UX - umumiy xarajatlar. Foyda me’yori yuqori bo’lgani holda uning massasi kichik bo’lishi va aksincha u past bo’lgani holda massasi katta bo’lishi ham mumkin. Bu firma faoliyatining ko’lamiga bog’liq.
Foyda me’yori firmaning joriy sarf xarajatlari naqadar samarali natija berganligini ko’rsatadi. Bu me’yor qanchalik yuqori bo’lsa, firma ixtiyoridagi resurslar muqobil tarzda shunchalik yaxshi ishlatilgan bo’ladi.
Bozor amaliyotida normal foyda savdo-sotiq xarajatlariga kiritiladi. Bozor chakana narx tarkibiga tovarning ulgurji xarid narxi, savdo-sotiq xarajati va tijoratning normal foydasi o’z aksini topadi.
Korxonalarning bozorga mahsulot etkazib berishga bo’lgan layoqatini aniqlab beruvchi muhim omil sarf-xarajatlar darajasi hisoblanadi. Har qanday tovarni ishlab chiqarish iqtisodiy resurs sarflarini taqozo qiladi, ular ham ma’lum narxga ega bo’ladi. Korxona bozorga taklif qiladigan tovar miqdori iqtisodiy xarajatlar (resurs narxlari) darajasiga, resurslardan foydalanish samaradorligi va tovarlar bozorida sotiladigan narxlarga bog’liq. Bu mavzuda biz sarf-xarajatlarning umumiy tabiati va tarkibiga to’xtalamiz hamda foydaning tashkil topishini tahlil qilamiz.
Shu bilan bir qatorda, kishilarning hayot kechirishi va turmush darajasini aniqlab beruvchi daromadlarning asosiy turi bo’lgan ish haqini tahlil qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Mavzuda ish haqining iqtisodiy tabiati bilan bog’liq muammolar va uning shakllari hamda bozor munosabatlari sharoitida ish haqi darajasiga ta’sir ko’rsatuvchi omillar ko’rib chiqiladi.