O’zbekiston respublikasi davlat soliq qo’mitasi

6-Mavzu: Tovar ishlab chiqarish va pul, ularning iqtisodiy taraqqiyotdagi roli.

(2 soat ma'ruza)

Reja:

1. Ijtimoiy xo'jalikning mazmuni va shakllari.

2. Tovar va uning xususiyatlari. Tovar qiymatining miqdori va unga ta'sir etuvchi omillar.

3. Qiymat shakllari va uning vujudga kelishi.

4. Pulning moxiyati va vazifalari. Qiymat va baxo.
Tayanch so’z va iboralar:

Natural ishlab chiqarish (ho’jalik). Tovar ishlab chiqarish. Tovar ishlab chiqa-rishning mavjud bo’lishi va rivojlanish shartlari. Tovar. Tovarning iste’mol qiymati - Tovarning qiymati. Konkret (aniq) mexnat. Abstrakt (mavxum) mexnat. Tovar qiyma-tining miqdori. Tovarning baxosi. Pul. Pulning paydo bo’lishi. Qog’oz pul. Pulning asosiy funksiyalari. Qiymat o’lchovi. Muomala vositasi. Jamg’arish vositasi. Pulning qadrsizlanishi. Inflyatsiyaning sababi. Pul muomalasi qonuni.
Insoniyat ning uzoq tarixiy taraqqiyoti iqtisodiy hayotning sifat jixatdan bir-biridan farq qiladigan davrlar uchun ba'zi umumiy shakllari mavjudligini ko'rsatadi. Ijtimoiy extiyojlarning tuzulishi, mavjud resurslarning taqsimlanishi, ijtimoiy mexnat taqsimoti va korporatsiya, iqtisodiy aloqalar xarakteri va doirasi, umuman ishlab chiqaruvchi kuchlar va iqtisodiy munosabatlar taraqqiyoti va xususiyatlari shular jumlasidandir. Iqtisodiy hayot va taraqqiyot umumiy shakllarning eng asosiysi ishlab chiqarishning iqtisodiy shakllaridir. Ishlab chiqarishning insoniyatga ma'lum birinchi umumiy iqtisodiy shakli natural xo'jalik bo'lib, u ibtidoiy jamoa davrida paydo bo'lgan va kapitalizmgacha xukmron shakl bo'lgan edi. Xozirgi davrda xam rivojlanmagan davlatlarda ancha solmoqqa egadir. U bizning sharoitimizda xam, ayniqsa bozor iqtisodiyotiga o'tish davrida ma'lum rol o'ynamoqda.

Ishlab chiqarishning ikkinchi umumiy iqtisodiy shakli tovar ishlab chiqarish bo'lib, ibtidoiy jamoa tuzumi yemirilayotgan sharoitda vujudga kelgan va bir qancha davrlar davomida taraqqiy qilib, xozirgi rivojlangan darajaga yetdi. Sobiq ittifoqdagi rejali iqtisodiyot, bizningcha natural ishlab chiqarish va tovar ishlab chiqarishning o'ziga xos tarzda sun'iy va zo’raki qorishmasidan iborat bo’lib, oqibatda ob'ektiv iqtisodiy jarayon va qonunlarning buzulishiga va inqirozga olib kelgan.