O’zbekiston respublikasi davlat soliq qo’mitasi

Pul - muomala vositasi. Oddiy tovar muomalasida bitta bolta = 20kg bug’doy bo’lgan bo’lsa, pul ishtirokida bu voqelik umumiy tarzda quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi; T(1)-P-T(2) formulasi yagona jarayon bo’lib, voqelikni ikki tomonlama bildi-radi. Tovar sotuvchi tomonidan sotish jarayonini ifodalaydi. Demak, sotish T(1)-P bir vaqtning o’zida P-T(2) xoldagi ayirboshlashda vaqt va makonning cheklanganligini bartaraf etadi. Kelgusi tovar ishlab chiqarish oldidagi to’siq yo’qotiladi. Pulning bozorda muomala vositasi sifatida namoyon bo’lishi tovarning qiymati va iste’mol qiymati o’rtasidagi ziddiyatni yangi ko’rinishda o’tkirlashtirib yuboradi. Agar tovarlar pul vositasida o’z vaqtida sotilmasa, ortiqcha ishlab chiqarish, inqiroz bo’lishiga imkon yaratiladi.
Pulning muomala vositachiligida sotib olingan ko’plab tovarlar iste’mol soxasiga o’tadi. Pullar muomalada xarakatda bo’ladi. Muomaladagi pullar miqdori mazkur mamlakat iqtisodidagi tovarlar baxosi summasiga to’g’ri nisbatda bo’lishi va pul aylanishi tezligiga teskari nisbatda bo’lishi maqsadga muvofiqdir.
ETG
M= -------------
PT
Formula uchun zarur pul miqdori,
ETG- mavjud davrda realizatsiya qilingan tovar baxosi summasi,
PT- pul aylanish tezligi.
Mazkur formula pul muomalasi qonunini ifodalaydi.
Dastlabki davrlarda tovar muomalasini oltin pullar bajargan. Yillar o’tishi bilan quyma oltin, oltin tangalar qo’ldan-qo’lga o’tganda yiyilib, kamayib borishi qog’oz pullar joriy etilishiga sabab bo’lgan. Pul xazina to’plash, jamg’arish vositasi. Bu vazifani ko’proq oltin pul bajaradi. Pul egalari o’z pullariga xar doim xam maxsulot sotib olmaydilar. Natijada pul muomaladan tashqarida xazina xolida yig’ila boradi. Pul xazina xolida muomalani inkor etadi.
Ayrim xollarda tovar ishlab chiqarish jarayonini kengaytirish uchun yangi ishlab chiqarish vositalari, zarur tovarlar sotib olishga pul yig’adilar. Bu pullar ma’lum davrgacha xazina vositasi bo’lib xizmat qiladi. Sababi muomaladan tashqarida bo’ladi. Bunday xollarda xam ayrim pul miqdori muomaladan tashqarida saqlanadi.
Tovar ishlab chiqarish o’sishi va kengayib borishi, pul orqali barcha narsani sotib olish imkoni tufayli pulning xukmronlik mavqei va xazina to’plash yo’nalishida yig’ila boshlashi kuchayadi.