O`zbekiston respublikasi davlat soliq qo`mitasi soliq akademiyasi m. I. Kutbitdinova «institutsional iqtisodiyot»

6-BOB. TRANSAKSIYA VA TRANSAKSIYA XARAJATLARI
6.1. Mulkdorlar o`rtasida huquqlarning taqsimlanishi
6.2. Kouz teoremasi
6.3. Transaksiya xarajatlari
6.1. Mulkdorlar o`rtasida huquqlarning taqsimlanishi
Respublikamizda o`tish davri islohotlari sharoitida resursga nisbatan
mulkchilik huquqini, odatda, alohida huquqlar egalari hisoblangan bir necha
mulkdorlar o`rtasida taqsimlash amaliyoti keng qo`llanildi. Ushbu taqsimlashda
qanday tamoyillar asosida tartibga solish va uning hamma vaqt ham mulkdan
samarali foydalanish uchun zamin yaratishi asosiy o`rin egalladi.
Mamlakatimizda davlat korxonalarini davlat tasarrufidan chiqarish va
xususiylashtirish, ayniqsa mulkchilik huquqlarini tafsirlash bo`yicha  bosqichma-
bosqich amalga oshirilgan «o`zbek modeli»ga asos solindi. Yirik davlat

---

74
korxonalarini xususiylashtirish Davlat dasturiga muvofiq OAJ doirasida
mulkchilik huquqlarini taqsimlashning turli  variantlari nazarda tutildi. Masalan,
mehnat jamoasining a’zolari aksiyalar umumiy summasida  ma’lum (10)  foiz
miqdorida, lekin har bir xodimga ko`pi bilan eng kam ish haqining belgilangan (20
yoki 25) baravari summasida imtiyozli (ovoz bermaydigan) aksiyalarni olish
huquqiga ega bo`lishdi. Natijada, mulkchilik sub’ektlari va huquqlarining
taqsimlanishi 5.1-jadvaldagi ko`rinishga ega bo`ldi.
Mulkchilik huquqlarining jadvaldagi taqsimlanishi  birlamchi taqsimot
bosqichi  hisoblanadi. Ushbu bosqichda, ya’ni huquqlarning har biri undan
samarali foydalanishdan manfaatdor bo`lgan mulkdorning qo`lida bo`lgan
vaziyatda mulkning optimal tarkibiga erishish muhim o`rin tutadi.  U yoki bu
imkoniyatli mulkdorning mulkchilik huquqlaridan samarali foydalanishdan
manfaatdorlik darajasi haqida mulohaza yuritishda  Kouz teoremasi asos bo`lib
xizmat  qiladi.