O`zbekiston respublikasi davlat soliq qo`mitasi soliq akademiyasi m. I. Kutbitdinova «institutsional iqtisodiyot»

6. Mulk-talab. Sarmoyador rolining ichki qarama-qarshiligi shu narsa bilan
bog`liqki, tadbirkorlik faoliyati yukini ko`tarishni istamagan holda, u istar-istamas
ushbu faoliyat bian bog`liq mulkni yo`qotish xatarini o`z zimmasiga oladi. O`z
navbatida, bu mulkdan oladigan daromadning ikkita tarkibiy qismni o`z ichiga
oladi: cheklangan resurs uchun to`lov va xatar uchun to`lov.
Sarmoyador rolining ushbu ikki taraflamaligi oqibati – yana bir bo`linish:
ishtirokchi roli va kreditor roli, tadbirkorlik faoliyatida ishtirok etish maqsadini
ko`zlovchi sarmoyador va mulkni yo`qotish xatarini kamaytiruvchi sarmoyador
rolining paydo bo`lishi.
Ishtirokchi – bu mol-mulkka nisbatan mulkchilik huquqidan jamiyatga nisbatan
talab huquqi evaziga voz kechuvchi iqtisodiy agent. O`z navbatida jamiyatning o`zi va
uning mol-mulki emas, balki xo`jalik jamiyatiga nisbatan majburiyat huquqlari
ishtirokchining mulki hisoblanadi.
Ishtirokchining shaxsiy maqsadi – jamiyatning foydasida ishtirok etishdan iborat.
Tegishlicha u bu bilan bog`liq xatarlarning bir qismini o`z zimmasiga oladi. Natijada
mazkur loyihalar xatarlarini ko`plab ishtirokchilar o`rtasida taqsimlash asosida o`ta

---

47
qimmat va uzoq muddatli loyihalarni amalga oshirish mumkin bo`ladi. Ishtirokchining
ijtimoiy-iqtisodiy missiyasi, shu tariqa, xatarlar va javobgarlik dispersiyasidan iborat.
Kreditor. Agar sarmoyador – bu tadbirkorlik rolidan voz kechgan kapitalist
bo`lsa, u holda kreditor – bu tadbirkorlik faoliyati bilan bog`liq xatarlardan voz kechgan
sarmoyadordir. Professional moliyaviy vositachilardan foydalanish esa xatarlarni
pasaytirish usuli hisoblanadi.