O`zbekiston respublikasi davlat soliq qo`mitasi soliq akademiyasi m. I. Kutbitdinova «institutsional iqtisodiyot»

4.3. Mulkiy xuquqlar
1. Mulk-egalik qilish. Mulkdor. Egalik qilish ijtimoiy institut sifatida noyob
resurslarni takroriy yetishtirish vazifasi paydo bo`lgan vaqtda yuzaga keladi.
Dastlab mehnat sharoitlari egalik qilish ob’ekti hisoblanadi.
 2. Mulk-imtiyoz. Monopolist. Vaqti kelib ijtimoiy-iqtisodiy rol ikkita yangi
rolga bo`linadi: tabiiy resurslar mulkdorining roli va ishlab chiqaruvchining roli.
Egalik qilish huquqi foydalanish huquqidan, egalik qilish ob’ekti esa xo`jalik

---

45
yurituvchi sub’ektdan ajralib chiqadi. «Mulk-imtiyoz» tushunchasi paydo bo`ladi.
Bu yerda mulkdor-monopolistning renta – o`ziga tegishli resurslardan daromad
olish huquqiga duch kelamiz.
Mulk-imtiyoz aholining ma’lum qismi peshona terisi bilan o`zining
tirikchiligi uchun non topish majburiyatidan ozod bo`lishi uchun imkoniyat, ya’ni
fan, san’at va harbiy ishni rivojlantirish imkoniyati yaratadi.
Ishlab chiqaruvchi. Xo`jalik faoliyatini amalga oshiruvchi-ishlab
chiqaruvchining shaxsiy maqsadi o`z ehtiyojlarini qondirish uchun mahsulot ishlab
chiqarishdan iborat. Ko`plab xo`jalik yurituvchi sub’ektlar shaxsiy maqsadlariga
erishishga intilish natijasida ijtimoiy ahamiyatga molik missiyaning amalga oshishi
– jamiyatni takroriy ishlab chiqarish sodir bo`ladi.