O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikasiyalarini rivojlantirish vazirligi

§ 8.2. Konsruktsiyalarni boshqarish usullari

Konsruktsiyani boshqarishdagi ishlatiladigan axborot yuz foiz ishonarli bo’lavermaydi. Kiruvchi ma’lumotlarning aniqmasligi muhim va rejalashtirish jarayondia shartnomalarni tuzishda muhim. Noaniqliklarni analiz va hisoblash risklarni aniqlash bag’ishlangan. Har bir konsruktsiya o’zining amalga oshirilish jarayonida, konsruktsiyaning hayot sikli deb nomlanuvch har xil bosqichlardan o’tadi. Konsruktsiyani boshqarishda har xil funksiyalarni amalga oshirishda, loyiani boshqarish jarayonlari deb nomlanuvchi xarakatlar lozim bo’ladi. Boshqarish jarayonlari 6 ta asosiy guruhga bo’linadi, boshqarishning turli xil funksiyalarini amalga oshiradi:

• 
  Inisiatsiya jarayoni –Konsruktsiyani bajarishni boshlash qarorini qabul qilish.
  
• 
  Rejalashtirish jarayoni – Konsruktsiyani muvaffaqiyati uchun maqsad va kriteriyalarni aniqlash va Ularga erishish uchun ishlovchi sxemalarni ishlab chiqish.
  
• 
  Bajarish jarayoni –Rejani amalga oshirishda insonlarga yo’nalish berish va resurslari boshqarish.
  
• 
  Analiz jarayonlari –Rejaning tarkibini o’rganish va muvaffaqiyat kriteriyalari va qo’yilgan maqsadlar asosida konsruktsiyani boshqarish va To’g’irlovchi harakatlarni amalga oshirishda kerakli choralarni qo’llash.
  
• 
  Boshqaruv jarayoni –Kerakli bo’lgan to’g’irlovchi harakatlarni aniqlash, tasdiqlash va qo’llash.
  
• 
  Tugallash jarayoni –Konsruktsiyani tugallashni formallashtirish va uni tartiblangan hlda ohiriga yetkazish.
  

Konsruktsiyalarni boshqarishning amaliy usullari yordam beradi:

• 
  Maqsadga muvofiq bo’lgan investitsiyalarni tashkillashtirish;
  
• 
  Ishlarni moliyalashtirishning optimal sxemasini ishlab chiqarish;
  
• 
  Ish rejasini tuzish, ishni bajarish muddatlarini o’rnatish, resurslardan foydalanish, kerakli xarajatlarni rejalashtirish;
  
• 
  Ish faoliyatni optimal boshqarish va konsruktsiya ishtrikochilarining o’zaro bog’liq holda ishlashi.
  
• 
  Sifatni rejalashtirish va boshqarish.
  
• 
  Konsruktsiyaviy risklarni analiz qilish va boshqarish.
  
• 
  Shartnomalarni optimal rejalashtirish va boshqairsh.
  
• 
  Konsruktsiyalar arxivini olib borish va ularning amaliy tajribasini analiz qilish va kelajakdagi konsruktsiyalarda ulardan foydalanish.
  

Endilikda konsruktsiyalarni boshqarish jarayonlari, konsruktsiyalarni bajarishda narxli analiz usullari, konsruktsiya risklari analizi usullari, konsruktsiyalarni bohshqarishni dasturiy usullari, konsruktsiyalarni boshqarishni tashkillashtirish. Konsruktsiya rejasi bo’yicha ishlash aniq natijalarni erishishga kerakli bo’ladigan faoliyatlardan tashkil topgan. Shunday qilib detalizatsiyaning eng quyi darjasida ish asosiy element hisoblanadi va bu uchun qandaydir vaqt sarflanadi, bu esa boshqa ishlarning boshlanishini to’xtatib turishi mumkin. Ishning tugallanganligi oxrigi maxsulot olinganligini (natijaga erishilganlikni) bildiradi. Ish bazaviy tushuncha hisoblanadi va konsruktsiyani boshqarish tizimlarida ma’lumotlarni tashkillashtirishning asosi hisoblanadi. Amaliyotda ishning yanada detalli bosqichiga yorliq berishda topshiriq iborasi ishlatiladi. Umumiy ma’noda bu ikki ibora ma’nodosh hisoblanadi. Topshiriq iborasi, rejalashtirishning boshqa spesifik kontekstlarida boshqacha formal ma’noga ega bo’ladi.
Mantiqiy bog’liqlik - Ishlar o’rtasidagi bog’liqlik tabiatini ifodalaydi. Konsruktsiyalardagi ko’pchilik ishlar “Boshlanish-Tugallash” prinsipiga asoslangan bo’ladi, bunda keyingi ish faqatgina dastlabkisi tugallangandan so’ng boshlanadi.
Ketma-ketlik a’loqalari tarmoq strukturalarini tashkil etadi. Ishlar o’rtasidagi bog’liqliklar kompleksini odatda konsruktsiyaning manqitiy strukturasi deb atashi, chunki ishlar ketma-ketligini aniqlab beradi. Tarmoq diagrammasi (tarmoq, graf, PERT diagrammasi) – konsruktsiya ishlari va ular orasidagi bog’liqliklarning grafik ko’rinishi. Konsruktsiyalarni rejalashtirish va boshqarishda tarmoq iborasi ostida ishlarnint to’liq kompleksi va u bilan bog’liq bo’lgan konsruktsiyalar bog’lanmasi tushiniladi. Tarmoq diagrammalari tarmoq modelinichiziqlar bilan bog’langan, ishlar o’rtasidagi bog’lanishlarni ifodalaydigan mos ishlarningko’pchilik cho’qqilar ko’rinishida tasvirlaydi. Ushbu graf, tarmoq deb nomlanuvchi yoki ketma-ketliklar diagrammasi hozirgi kunda eng ko’p tarqal vosita hisoblanadi. Boshqa turdagi tarmoq diagrammalari ham mavjud, hodisa-cho’qqi tarmog’i deb nomlanadi va u amaliyotda kmaroq qo’llaniladi. Ushbu yo’nalishda ish ikki hodisa o’rtasidagi chiziq ko’rinishida, qaysiki o’z navbatida ishning boshlanish va oxirini ifodalaydi. PERT- diagrammalariga ushbu turdagi diagrammalari misol bo’la oladi.
Tarmoq diagrammasi blok-sxema bo’la olmaydi chunki ushbu qurol ish faoliyatini konsruktsiyalashtirishda ishlatiladi. Blok sxemalardanprinsipial farqi shundaki tarmoq diagrammalari ikki odiy ish o’rtasidagi mantiqiy bog’liqlikni konsruktsiyalashtiradi. U kirish, jarayonlar va chiqishlarni tasvirlamaydi va takrorlanuvchi sikl yoki aylanishlarga yo’l qo’ymaydi. Tarmoqli konsruktsiyalashtirishning usullari-konsruktsiyaning davomiyligini minimumgacha qisqartirish uchun maqsad qilingan usullar. Amaliy va bir vaqtning o’zida mustaqil bo’lga MKP kritik yo’li va PERT (Programm Evaluation and Review Technique) rejalarini qayta ko’rib chiqishva taqqoslash usullariga asoslangan.Birinchi usul 1956-yilda “Dyupon” firmasi zavodlarini modernizatsiya qilishda reja-gradiklarini qurishda tashkil topgan. Ikkinchi usul “Lokhid” korporatsiyasi va “Buz,Allend end Gamilton” konsalting firmasi tomonidan “Polaris” raketa tizimini konsruktsiyalashtirishda asos solingan.
Kritik yo’l –Tarmoqdagi davomiyligi maksimal bo’lgan yo’l kritik yo’l deyiladi.Ushbu yo’ldagi ishlar ham kritik deb ataladi. Kritik yo’lning davomiyligi konsruktsiya ustida ishning umumiy davomiyligini izohlab beradi. Umumiy
konsruktsiyani bajarish vaqti kritik yo’llarda yotuvchi ishlarga ketadigan vaqtni qisqartirish hisobiga kamaytirish mumkin. Shu kabi kiritk yo’lda youtuvchi ishlarga ketadigan vaqtning ortishi bilan konsruktsiya vaqti ham ortib boradi. Kritik yo’l konsepsiyasi menedjerning e’tiborini kritik ishlarga qaratishga yordam beradi. Ammo, kritik yo’lning asosiy ustivorligi kritik yo’llarda yotmaydigan ishlar ustidan manipulyatsia qilish imkonini beradi. Kritik yo’l usuli tarmoqning mantiqiy strukturasi aniqlab bergan ishlarni bajarishni kalendar grafigini hisoblash va kritik yo’lida yotuvchi ishlarning davomiyligini taqqoslash imkonini beradi.