O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikasiyalarini rivojlantirish vazirligi

BOB. DASTURIY TA’MINOTNI ISHLAB CHIQISHDA STANDARTLASHTIRISH VA METROLOGIYA

§ 4.1. Standartlashtirishning afzallik jihatlari

Hozirgi kunda tashkilotlar, mahsulot ishlab chiqaruvchilar, shu jumladan dasturiy ta’minot o’rtasidagi raqobat kuchaymoqda, yanada qat’iyroq talablarga talablarga olib keladi. Raqobatbardosh bo’lish uchun tashkilotlar mahsulot sifatini oshirishga olib keladigan samarali tizimlarni qo’llashlari va o’z mijozlarining talablarini qoniqtiruvchi samarali tizimlarni qo’llashlari kerak. Texnik xususiyatlarga kiritilgan mijozning to’g’ri shakllantirilgan va to’liq talablari, bu talablar to’liq qoniqarli bo’lishiga kafolat bermaydi, chunki etkazib berish tizimida kamchiliklar mavjud va tashkilotni ta’minlaydi. Ushbu qarash sifat tizimlari bilan bog’liq standartlarning rivojlanishiga va mahsulotlarga qo’yiladigan mahsulotlarga qo’yiladigan talablarga mos kelishga olib keldi. ISO 9000 seriyasining xalqaro standartlari sifatli tizimlar uchun umumiy asos yaratishga mo’ljallangan. ISO 8402 ma’lumotlariga ko’ra, tashkilot tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot sifatini umumiy boshqarishning umumiy boshqaruvini amalga oshirish uchun zarur bo’lgan tashkiliy tuzilma, metodologiyalar, jarayonlar va resurslar tushuniladi.

Standartlashtirish – haqiqatda mavjud yoki potentsial vazifalarga nisbatan umumiy va ko’p karrali foydalanish uchun qoidalarni belgilash vositasida muayyan sohada tartibga keltirishning optimal darajasiga erishishga qaratilgan ilmiy-texnik faoliyat. Aloqa va axborotlashtirish sohasida standartlashtirish bo’yicha faoliyatni boshqarish va ishlarni muvofiqlashtirishni O’zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi amalga oshiradi.
Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish bo’yicha asosiy maqsad mahsulotlar va xizmatlar sifati, havfsizligi va raqobatbardoshliligini ta’minlashdir. Standartlashtirishning afzallik jihatlarini shunday ta’riflash mumkin, standartlashtirish iqtisodiyotni maksimallikka erishishiga qaratilgan. Standartlar jamiyatning turli jabhalarida bir qancha afzalliklar olib kiradi. Standartlar tovarlar
va xizmatlarni yanada takomillashtirish uchun ilmiy tadqiqotlar va rivojlantirishning yangi bosqichlarini shakllanishida xizmat qiladi. Aloqa va axborotlashtirish sohasida standartlashtirish bo’yicha ishlarni tashkil qilish va o’tkazish uchun:

• 
  «UNICON.UZ» Fan-texnika va marketing tadqiqotlari markazi qoshidagi Standartlashtirish tayanch tashkiloti (STT) (http://unicon.uz/bos/);
  
• 
  standartlashtirish bo’yicha texnik qo’mita;
  
• 
  O’zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligining Normativ hujjatlar bo’yicha ekspert komissiyasi (Normativ hujjatlar bo’yicha ekspert komissiya);
  
• 
  xo’jalik yurituvchi sub’ektlardagi standartlashtirish xizmatlari (standartlashtirish bo’yicha vakil) ish olib boradilar. Aloqa va axborotlashtirish sohasida standartlashtirish bo’yicha faoliyatni rivojlantirish va takomillashtirish maqsadida O’zbekiston davlat standartlashtirish tizimining tarkibiy qismi hisoblangan tarmoq «Aloqa va axborotlashtirish sohasida standartlashtirish tizimi» yaratildi.
  

Aloqa va axborotlashtirish sohasidagi standartlashtirish tizimining asosiy printsiplari quyidagilardan iborat:

• 
  normativ hujjatlarning texnik, ijtimoiy zarurligi va maqbulligini hisobga olgan holda ularni ishlab chiqishning maqsadga muvofiqligi;
  
• 
  standartlashtirishning o’zaro bog’langan ob’ektlarini standartlashtirish kompleksliligi, shu jumladan ushbu ob’ektlarga qo’yiladigan kelishilgan talablarni ishlab chiqish va normativ hujjatlarni amalga kiritish muddatlarini muvofiqlashtirish asosida metrologik ta’minot;
  
• 
  aloqa va axborotlashtirish sohasida ishlab chiqiladigan normativ hujjatlarning fan, texnikaning zamonaviy yutuqlariga, aloqa va axborotlashtirish sohasini rivojlantirish tendentsiyalari, ilg’or tajriba, qonun hujjatlariga muvofiqligini ta’minlash;
  
• 
  standartlashtirish bo’yicha barcha darajadagi normativ hujjatlarning o’zaro bog’liqligi va kelishilganligi, normativ hujjatlar ishlab chiqilishini boshqaruvning turli darajalardagi standartlashtirish identik ob’ektlariga takrorlanishini istisno etish;
  
• 
  standartlashtirish bo’yicha normativ hujjatlar, dasturlar va ishlar rejasi to’g’risidagi axborotning ochiqligi;
  
• 
  normativ hujjatlarni ko’pchilik manfaatdor tomonlar kelishuviga erishish asosida tasdiqlash;
  
• 
  normativ hujjatlardan sertifikatlashtirish va metrologiya maqsadlari uchun foydalanish imkoniyati;
  
• 
  standartlashtirish sohasida zamonaviy axborot tizimlari va texnologiyalarini qo’llash.
  

Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan xalqaro, davlatlararo, milliy, mintaqaviy va davlat hamda tarmoq standartlarining keng qo’llanishi uchun Standartlashtirish tayanch tashkiloti tomonidan normativ hujjatlar fondi yaratiladi va yuritiladi. Fond strukturasi standartlashtirish bo’yicha xalqaro, mintaqaviy va xorijiy tashkilotlarning (ISO, ITU, ETSI) normativ hujjatlari, davlatlararo standartlar, O’zbekiston davlat standartlari, rahbariy hujjatlari va tavsiyalari; qog’oz va elektron eltuvchilardagi tarmoq normativ hujjatlaridan iborat. Normativ hujjatlar
«Aloqa va axborotlashtirish sohasi normativ hujjatlarining ma’lumotlar banki» avtomatlashtirilgan tizimiga (NHMB AT) kiritiladi.
Keng doiradagi foydalanuvchilarning aloqa va axborotlashtirish sohasi normativ hujjatlarining ma’lumotlar bankidan tezkorlik bilan foydalana olishi maqsadida NHMB AT Internet-versiyasi ishlab chiqildi. Joriy yilning iyul oyidan sohadagi kompaniyalar va korxonalar http://stt.unicon.uz saytida ro’yxatdan o’tganidan va parol olganidan keyin, ma’lumotlar bankidan normativ hujjatlarni bepul olishlari mumkin. Normativ hujjatlar bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligining ekspert komissiyasi aloqa va axborotlashtirish sohasining normativ-huquqiy bazasini takomillashtirish, normativ-huquqiy hujjatlarni ishlab chiqish va qayta ko’rib chiqish, ularni ekspertiza qilish maqsadida tashkil qilindi.
Standartlashtirish asosiy maqsadi mahsulotlar va xizmatlar sifati, havfsizligi va raqobatbardoshliligini ta’minlashdir. Uni shunday ta’riflash mumkin, standartlashtirish iqtisodiyotni maksimallikka erishishiga qaratilgan. Standartlar
jamiyatning turli jabhalarida bir qancha afzalliklar olib kiradi. Standartlashtirishning ba’zi imtiyozlari quyidagicha:

• 
  Ishlab chiqaruvchilar uchun standartlar:
  

1. 
   Ishlab chiqarishning mantiqiy jarayoni.
   
2. 
   Isrof qilinayotgan material yoki mehnatni kamaytirish yoki yo’q qilish.
   
3. 
   Xom ashyo va tayyor mahsulotlar anjomlarini kamaytirish.
   
4. 
   Ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish.
   

• 
  Mijozlar uchun standartlar:
  

1. 
   Sotib olingan tovarlar va xizmatlar sifatini ta’minlash.
   
2. 
   Yaxshi sifat uchun pul berish.
   
3. 
   Yetkazib beruvchilar bilan har qanday nizolar bo’lsa, ularni hal qilish uchun qulay.
   

• 
  Savdogarlar uchun standartlar:
  

1. 
   Tovarlar va xizmatlar uchun nizolarni qabul qilish yoki rad etish uchun asos bo’lib xizmat qiladi.
   
2. 
   Noto’g’ri xat-xabarlar kelishini yoki to’liq spetsifikatsiya materiallari yoki mahsulotlarini kechikishini kamaytirish.
   

• 
  Texnologlar uchun standartlar:
  

1. 
   Tovarlar va xizmatlarni yanada takomillashtirish uchun ilmiy tadqiqotlar va rivojlantirishning yangi bosqichlarini shakllanishida xizmat qiladi.