O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

Huquqiy munosabat - ijtimoiy tusdagi munosabat, 
ya’ni insonlar 
o’rtasidagi munosabat bo’lib, bu ularning faoliyati, xulq-atvori bilan bevosita boglikdir. 
Aytaylik, mulkdor buyumga nisbatan muayyan huquqlarga ega. Biroq, bu huquqlar real 
hayotiy mazmunga ega bo’lishi uchun mulkdor mazkur buyum ustidan boshqa odamlar 
bilan munosabatga kirishishi lozim. Xususan, mulkdor shaxs buyumni o’zga kishiga sotishi, 
o’zining mulqtsan foydalanish huquqini birovga o’tkazishi, hadya qilishi mumkin. Ayni 
paytda, ulardan o’zining mulk huquqiga rioya etishlarini talab qila oladi. 
Huquqiy munosabat har qanday ijtimoiy munosabat kabi insonlar ongli faoliyatining 
natijasidir. Kishilar o’rtasidagi huquqiy aloqalar ongli va ularning oqilona faoliyati natijasi 
hisoblanadi. Huquqiy munosabat ijtimoiy munosabatning maxsus ko’rinishi sifatida rang-
1
Явич Л.С. Право и общественные отношения. -М., 1987. 
2
Общая теория права. Подред. В.К.Бабаева -Н.Новгород, 1993, 405 - 407 bet. 
3
Гревцев Ю.И.Правовые отношения и осуществление права. - Л., 1987, 29-42 betlar. 
4
Лазарев В.В., Липень С.В. Теория государства и права. -М., 1998. 290-291 betlar.

---

161 
barang ijtimoiy hayotning butun borligi va boyligi bilan uzviy bog’liq hamda mazmunan u 
bilan belgilanadi. Zero, har qanday ustqurma voqeligi kabi huquqiy munosabatlar ham 
moddiy (iqtisodiy) munosabatlarga, bazisga asoslanadi. Bu ustuvor metodologik fikrga 
yana shuni qo’shimcha qilish mumkin: 
huquqiy munosabatlar, nafaqat, iqtisodiy munosabatlarga, balki hayotda huquqning 
mavjud bo’lishini taqozo etadigan barcha holatlarga ham tayanadi. 
Huquqiy munosabatlarni tavsiflaganda hamisha e’tibor beriladigan muhim 
sifatlardan biri ularning mafkuraviy tabiatidir. Mafkuraviylikni sobiq totalitar tuzumdagi 
sinfiylik bilan aralashtirib yubormaslik lozim. To’g’ri, mafkura sinfiy intilish va manfaatlarni 
aks ettirishi mumkin. Biroq, bu hol ular aynan bitta hodisa, degan xulosani bermaydi. O’z 
mohiyatiga ko’ra, mafkura ijtimoiy-siyosiy hayotga oid turli qarashlar, nazariyalar tizimidir. 
Masalan, erkin bozor va tadbirkorlik munosabatlariga o’tish - mafkuradir; davlat va 
jamiyatning dinga munosabati ham mafkura; aholining kam ta’minlangan qatlamlarini 
ijtimoiy himoya qilish ham mafkura va hokazo. Shuningdek, huquq va unga mutanosib 
huquqiy munosabatlar hamisha mafkuraviy hodisalar bo’lib qoladi. Bu yerda, eng muhimi, 
huquqning tor sinfiy manfaatlarga emas, aksincha, umuminsoniy qadriyatlar va 
manfaatlarni ifodalashga yo’naltirilgayushgidir. Mafkuraviylikning yana bir xususiyati 
shundaki, huquqiy munosabatlar avvalambor kishilar ongi orqali (huquqiy ong sifatida 
mavjud) bo’lib, so’ng real voqelikka aylanadi
5
. 
b)