O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

 
4-§. Davlat tuzilishi shakllarining xilma-xilligi 
Ma’lumki, har qanday davlat muayyan hududda joylashgan. Uning fuqarolari ham 
xuddi shu hududda istiqomat qilishadi. O’zining ijtimoiy funksiyalarini bajarish - 
fuqarolarning iqtisodiy turmushi va himoyasini tashkil yetish, sug’urta zahiralarini yaratish 
va hokazolar uchun davlat turli xil faoliyatni amalga oshiradi. Ammo aholining soni ancha 
ko’p, hududiy o’lchami katta bo’lgan sharoitlarda bir markazdan turib bu faoliyatni amalga 
oshirish - qariyb uddalab bo’lmaydigan vazifadir. 
Fuqarolar soni va hudud ko’lami muayyan chegaraga yetganda mamlakat hududini 
okruglar, viloyatlar, o’lkalar, shtatlar, kantonlar, guberniyalar, tuman singari hududlarga 
bo’lish hamda shu hududiy tuzilmalarda hokimiyatning mahalliy (hududiy) organlarini 
tuzish zarurati tug’iladi. Shu tariqa hokimiyat va boshqaruvning markaziy hamda mahalliy 
organlari o’rtasida vakolatlarni bo’lish ehtiyoji ham paydo bo’ladi. Bu davlat (hududiy) 
tuzilishi zaruratini keltirib chiqaradigan birinchi sababdir. 
Ikkinchi sabab u Yoki bu davlat aholisining ko’p millatliligi bilan bog’liq. Har bir xalq, 
millatning o’z an’analari, davlatchilik bo’yicha tarixiy tajribasi mavjud, madaniy, til va 
boshqa ma’naviy ehtiyojlarga ega. Bularning hammasini davlat tuzilishi chog’ida nazarda 
tutish kerak. 
Uchinchi sabab sub’yektiv va hatto tasodifiy omillar - o’zlashtirib olish, 
mustamlakachilik ta’siri, siyosiy manfaatlar va boshqa ko’pgina holatlardan iborat bo’lishi 
mumkin. Boshqaruv shakli singari hududiy tuzilish ildizlari ham juda qadim zamonlarga 
borib taqaladi. Qadimgi Sharq despotik imperiyalariyoq viloyatlar, shaharlar, satrapiyalar, 
zabt etilgan hududlarga bo’lingan. Ular o’z hududiy tuzilmalari hamda o’z hokimiyat va 
boshqaruv organlariga ega bo’lishgan. Albatta, davlat o’z hududiy tuzilmalarining oddiy 
yig’indisidan iborat emas. Lekin bu tuzilmalarsiz davlat mavjud bo’la olmaydi. 
Davlatshunos olimlar tomonidan davlat tuzilishi tushunchasiga ko’plab ta’riflar 
berilgan. Lekin ular bir-birlaridan unchalik katta farq qilmaydi. Ularning qariyb barchasi