O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

 
2-§. Huquqiy odat 
 
Tarixan huquqning dastlabki manbai (shakli) bo’lib huquqiy odat hisoblanadi. 
Huquqiy odat - uzoq davr mobaynida amalda bo’lish natijasida shakllangan va 
davlat tomonidan umummajburiy qoida sifatida tan olingan yurish-turish qoidasidir. 
Har qanday odat ham huquqiy odatga aylana olmaydi, balki ma’lum bir guruh, sinf 
yoki butun jamiyatning manfaatlariga javob bera oladigan va davlat tomonidan 
sanksiyalangan odatgina huquqiy odat bo’lishi mumkin. 
Huquqning manbalari tizimida huquqiy odatning roli va o’rni turli davlatlarda turlicha 
bo’lgan. 
Hozirgi davrda huquqiy odatning roli va ahamiyati uncha katta emas va u kamdan-
kam holatlardagina qo’llaniladi. 
Quyidagi huquqiy yodgorliklarni huquqiy odatga misol tariqasida keltirib o’tish 
mumkin: 
Hammurapi qonunlari, Manu qonunlari, XII jadval qonunlari va boshqalar. 
 
3-§. Huquqiy pretsedent 
Huquqiy pretsedent - lot. praecedens - «avvalgisi, oldingisi» ma’nosini anglatadi. 
Sud yoki ma’muriy organning yozma yoki og’zaki qarori, kelgusida barcha shunga 
o’xshash ishlarni ko’rib chiqish va hal qilish uchun asos bo’ladigan namuna, etalon, norma 
sifatida qabul qilinsa, u pretsedent bo’ladi. 

---

153 
Shunday qilib, ma’lum bir ish bo’yicha qabul qilingan qaror huquqiy norma sifatida 
tan olinadi. Huquqiy pretsedent umumiy (anglo-sakson) huquqiy tizimi amalda bo’lgan 
davlatlar - Angliya, AQSh, Avstraliya, Kanada kabi davlatlarda keng qo’llaniladi, lekin shu 
davlatlarda huquqiy pretsedent turlicha qo’llanishi mumkin. Masalan, Angliyada huquqiy 
pretsedent quyidagi qoidalarga bog’liq bo’ladi: 
1) Lordlar palatasi qabul qilgan qaror hamma sudlar uchun majburiydir; 
2) Apellyatsiya sudining qarori barcha quyi turuvchi sudlar uchun ham va shu 
sudning o’zi uchun ham (jinoyat huquqidan tashqari) majburiy ahamiyatga ega.