O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

 
2-§. Davlat mexanizmi tarkibi 
Davlatning yagona va yaxlit mexanizmi tarkibiy qismlarga - organlar, yordamchi 
tuzilmalarga ajraladi. Ular o’rtasida o’ziga xos iyerarxiya mavjud: davlat mexanizmida turli 
organlar va yordamchi tizimlar turlicha o’rin egallaydi, ular o’zaro subordinatsiya va 
muvofiqlashtirishning murakkab munosabatlariga kirishadi. 
Davlat mexanizmi tarkibi o’zgaruvchan va turlicha, lekin barcha sharoitda uning 
tarkibiga boshqaruv va majburlash organlari kiradi. Buni davlat mexanizmining bir qismi 
faqat boshqarish bilan, ikkinchisi faqat majburlash bilan shug’ullanadi, deb tushunmaslik 
kyerak. Amalda boshqaruv va majburlash vazifalari bir-biriga qo’shilib ketadi. 
Ko’p asrlar va ming yilliklar davomida davlat mexanizmi yaxshi taraqqiy etmagan, 
uning organlari tarkibi va vazifalariga ko’ra ajratilmagan edi. Quldorlik, feodalizm 
davrlarida, kapitalistik davlatning boshlang’ich davrlarida ham davlat mexanizmining 
asosini harbiy muassasa, ichki ishlar, moliya va tashqi ishlar muassasalari tashkil yetar edi. 
Zamonaviy davlat mexanizmi o’ta murakkabligi, organlari va muassasalarining turli-
tumanligi bilan ajralib turadi, yirik qo’shimcha tizimlarga bo’linadi. Masalan, davlatning oliy 
organlari: hokimiyat, davlat rahbari, hukumat uning bir qismini tashkil etadi. Ular odatda 
jamoatchilik, ommaviy axborot vositalari diqqat markazida bo’lib, jamoatchilik fikrini 

---

106 
shakllantiradi. Ikkinchi qo’shimcha tizim - huquqni muhofaza etish, sud, prokuratura 
organla-ri, shuningdek, harbiy kuchlar (armiya, politsiya, razvedka)dir. Ular davlat oliy 
organlari qarorlarini bajaradilar. Bunda davlat majburlash usullari (harbiy tazyiq, politsiya 
choralari) qo’llanilishi mumkin. 
Davlat organlari tarkibiga hokimiyat vakolatlariga ega bo’lmagan, iqtisodiyot, ta’lim, 
sog’liqni saqlash va boshqa sohalarda umumijtimoiy vazifalarni bajaradigan davlat 
muassasalari ham kiradi.