O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

birinchisi - beistisno federatsiya vakolati tamoyili
, faqat federatsiya qaror 
qabul qilishi va me’yoriy hujjatlar chiqarishi mumkin bo’lgan masalalarni aniq belgilashdan 
iborat. Qolgan barcha masalalarni hal yetish federatsiya sub’yektlari vakolatiga kiradi; 
ikkinchi tamoyil
- ham federatsiya, ham federatsiya sub’yektlari hamkorlikda hal 
etadigan, ya’ni bir xil vakolatga ega bo’lgan masalalar ro’yxatini belgilash tamoyili; 
uchinchisi -uch sohaviy vakolatlar tamoyili
. U (federatsiya sub’yektlari) 
shtatlar, respublikalar, erlar, kantonlar bo’yicha federal vakolatlarni hamda federatsiyaning 
o’zi va federatsiya sub’yektlarining birgalikda hal qilish huquqini beruvchi vakolatlarni 
belgilashni ko’zda tutadi. 
Ba’zi federativ davlatlar (masalan, Rossiya) amaliyotida vakolatlarni taqsimlashning 
shu vakolatlarni ixtiyoriy topshirish usuli ham paydo bo’lganligiga e’tiboringizni qaratishni 
istardik. Bu qoida federatsiya sub’yektining markazga qat’iy tobeligi masalasini ancha 
yumshatadi hamda vakolatlarni taqsimlash tamoyilining ixtiyoriyligadan dalolat beradi. Bu 
o’z navbatida an’anaviy federatsiya sub’yektlaridan ko’proq mustaqilliga bilan, 
vakolatlarning markazlashtirilgan taqsimoti o’rniga ularning ixtiyoriy taqdim etilishi bilan 
ajralib turadigan «birlashgan a’zolik» tushunchasini dunyoga keltirdi. 
Millatning o’z taqdirini o’zi belgilash, ya’ni federatsiya tarkibidan chiqish huquqi 
federatsiyaning eng murakkab masalalaridan biridir. Turli federatsiyalar konstitutsiyalari 
tahlili ularning birontasida ushbu tamoyil qonuniy mustahkamlab qo’yilmaginini ko’rsatdi. 
Faqat sobiq SSSR Konstitutsiyasi bundan mustasno bo’lib, u ham aslida quruq bayonotdan 
nariga o’tmagandi. Zero, unda mazkur huquqni amalga oshirish omillari ko’rsatib 
berilmagandi. 
Bunday qilinishining o’z asoslari bor. Federatsiya sub’yektlari o’rtasidagi 
munosabatlar odatda chambarchas bog’lanib ketgan bo’ladi. Xo’jalik aloqalarining 
kooperatsiyalashuvi, moliyaviy mablaglarning federatsiyaning bir sub’yektidan ikkinchisiga 
oqib o’tishi odatiy bo’lib qoladi. Shuning uchun ham federatsiya sub’yektining bir 
tomonlama ittifoqdan chiqish haqidagi xohish-irodasi boshqa barcha a’zolarga ma’qul 

---

83 
kelmasligi mumkin. Binobarin, butun federatsiyadan to’liq ruxsat olishga to’g’ri keladi. 
Boshqacha aytganda, millatlarning o’z taqdirlarini o’zlari belgilashlari huquqi tamoyili 
davlatning bir butunligiga rahna solmasligi kerak. 
Yuqorida ittifoq Yoki muxtoriy (avtos
tun f
mX
M
n. Bin
D
3

---

86 
ko’targanlarni qatl etadilar. Boshqa mamlakat hududi va aholisini zabt yetish nafaqat 
jismoniy va axloqiy zo’ravonlikni, balki asoratga solingan xalq an’analari va urf-odatlarini 
tahqirlashga ham olib keladi. Mustabid rejimlar qadimgi Yunoniston polislari
17
da, ayrim 
o’rta asr shahar-davlatlarida mavjud bo’lgan. Avval ta’kidlaginimizdek, mustabidlik 
despotiya singari zo’ravonlikka asoslanadi, biroq, despotiya sharoitlarida qahr-g’azab 
qamchisi eng avvalo oliy mansabdorlar boshiga tushsa, mustabidlik tuzumida uning 
zarbiga har bir odam uchraydi. Qonunlar ishlamaydi, ularning o’zi juda kam bo’ladi. Chunki 
mustabidlik hokimiyati qonunlarni yaratishga intilmaydi ham.