O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

unda kuchli markaziy 
hokimiyat o’z sa’y-harakatlarini mudofaa, davlat xavfsizligi va fuqarolarning 
xavfsizligi, tartib-intizom, tashqi siyosat, valyuta-moliya, soliq tizimini 
shakllantirish, qonunlar qabul qilish va jamiyatning boshqa strategik 
vazifalarini amalga oshirish singari asosiy umummipliy vazifalarga qaratmog’i 
zarur.
Boshqa masalalarni hal etish esa asta-sekin markazdan joylarga, davlat hokimiyati 
organlaridan jamoat birlashmalari va fuqarolarning o’z-o’zini boshqarish organlariga 
o’tkazilishi lozim»
29
. 
Shu bilan birga Prezident «siyosiy, iqtisodiy, huquqiy bazani yaratmay turib, 
odamlarning ongini tegishli darajada shakllantirmay turib, qisqa davr ichida bu 
maqsadlarga erishishning iloji yo’q»ligani yaxshi tushunadi.
30
Ko’rib turganimizdek, bu yengil masalalardan emas. Bunga yana bir bor ishonch 
hosil qilish uchun o’tmishga qaytamiz. Bu esa, fuqarolik jamiyati to’g’risidagi tasavvurlar 
uzoq rivojlanish yo’lini bosib o’tganligiga ishonch hosil qilishimizda bizga yordam beradi. 
Uylaymizki, muammoga uning tug’ilishi va o’tmish nazari bilan qarash foydadan xoli emas. 
Mazkur g’oyaning tavallud tarixi uzoq o’tmishga borib taqaladi: Arastuning 
26
Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-tom, T., «O’zbekistan», 1996.177-bet. 
27
O’sha kitob. 12-bet. 
28
Karimov I.A. Bunyodkorlik yo’lidan. 4-tom T., «O’zbekiston», 1996.183-bet. 
29
Karimov I.A. Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi. 5-tom. T., «O’zbekiston» 1997. 129-130-bet. 
30
O’sha kitob. 130-bet. 

---

252 
«Siyosat»i, Aflotunning «Davlat»i va boshqa qadimgi grek ta’limotlarida buni ko’rishimiz 
mukin. U Uyg’onish davrida G.Grotsiy, T.Gobbs, J.Lokk, Sh.Monteske, J.J.Russo asarlarida 
o’z davomini topdi. Lekin «fuqarolik jamiyati» atamasining o’zi faqat XVIII asrning 
oxirlariga kelibgana muntazam qo’llana boshladi. 
Fuqarolik jamiyati deganda, munosabatlarning alohida sohasi, asosan, mulkchilik, 
bozor, oila, axloqiy munosabatlar tushuna boshlangandi. Mazkur munosabatlar davlatdan 
ma’lum mustaqillikka ega bo’lishi kerak edi. Shu ma’noda fuqarolik jamiyati noharbiy, 
xususiy, ustuvor jamiyat, ya’ni rasmiy tuzilmalardan tashqari, ular nazoratiga kirmaydigan 
hayot tarzi - alohida individlar va ular birlashmalarining, manfaatlarini amalga oshirish, 
tovar ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilarning o’zaro munosabatlari sohasi mavjud 
bo’lgan jamiyat shunday jamiyat sifatida talqin etilardi. 
Ko’rib turibmizki, bu erda so’z davlatning shaxs «fuqarolik ishi»ga, odamlarning 
xususiy hayotiga aralashmaslik haqida bormoqda. Bunda erkin tadbirkorlikning, tashabbus, 
uddaburonlikning alohida muhiti ko’zda tutilgandi. Bu erda davlat faqat «tungi qorovul», 
«nazoratchi», «hakam»lik rolini o’ynashi kerak edi. Fuqarolik jamiyati go’yo tor bozor 
munosabatlari va davlat hokimiyatidan farq qiluvchi faoliyat boshqa shakllarining o’ziga xos 
sinonimi sifatida tushunilardi. 
Gegel fikri bo’yicha, fuqarolik jamiyati -