O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

funksiyasi 
deganda, huquqning ijtimoiy munosabatlarga ta’sir etib, ularning kelgusidagi 
rivojlani-shini, o’zgarish hamda takomillashuvini belgilab byerishi tushuniladi. Bu yerda 
huquq ijtimoiy munosabatlarning taraqqiyotini, harakatlanishi (dinamikasi)ni rasmiylashti-
radi. Mazkur funksiya majburiyat yuklovchi normalar vositasida amalga oshiriladi. Masalan, 
qonunchilikda fuqarolar zimmasiga qator majburiyatlar yuklatiladi: solyumarni to’lash, 
harbiy burchni ado etish, mehnat intizomiga rioya qilish, shartnoma bo’yicha 
majburiyatlarni bajarish va hokazolar. Tartibga soluvchi-dinamik funksiya faol toifadagi 
huquqiy munosabatlar shaqlida ro’yobga chiqadi. Bular fuqarolik, mehnat, ma’muriy, 
moliya va boshqa huquq sohalari institutlarvda o’z aksini topadi. 
Huquqning regulyativ funksiyasini amalga oshirishda keng tarqalgan usullar 
quyidagilardir: 
- huquq normalari vositasida fuqarolarning huquqiy-muomala layoqatini belgilash; 
- fuqarolarning huquqiy maqomini belgilash (mustahkamlash) va o’zgartirish; 
- davlat idoralarining huquq va majburiyatlarini hamda mansabdor shaxslarning 
vakolatlarini belgilash; 
- yuridik shaxslarning huquqiy holatini mustahkamlash; 
- huquqiy munosabatlarni vujudga keltiruvchi, o’zgartiruvchi va bekor qiluvchi 
yuridik faktlarni belgilash; 
- huquq sub’yektlari o’rtasida konkret huquqiy aloqani o’rnatish (tartibga soluvchi 
huquqiy munosabatlar); 
- konkret ijtimoiy munosabatlarga tadbiqan huquqiy tartibga solishning oqilona tipini 

---

125 
belgilash. 
Yuqorida sanab o’tilgan xususiyatlardan kelib chiqib, huquqning regulyativ 
funksiyasini shunday ta’riflash mumkin. Huquqning regulyativ (tartibga soluvchi) funksiyasi 
- huquqning ijtimoiy vazifasi bilan belgilangan bo’lib, u xulq-atvorning ijobiy qoidasini 
o’rnatishda, jamiyat, davlat va fuqarolar manfaatlariga oid munosabatlarni mustahkamlash 
va rivojlantirishga ko’maklashish maqsadida huquq sohiblariga sub’yektiv huquqlar byerish 
va yuridik majburi-yatlarni yuklashda namoyon bo’ladi. 
Ijtimoiy munosabatlarni qo’riqlash zaruriyati har doim mavjud bo’lgan va bundan 
keyin ham bo’ladi. Huquq hamisha ijtimoiy munosabatlarni muhofaza etish vositasi bo’lib 
kelgan. Huquqiy ta’sirning bu yo’nalishi huquqning qo’riqlovchi funksiyasini tashkil etadi.