O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik Universiteti Jinoyat-protsessual huquqi darslik

Dalillarni tasniflash – bu ma’lum bir asoslarga, mezonlarga ko‘ra, ularni guruhlarga, toifalarga bo‘lish, ajratishdir. Dalillarning tasnifi ularning ayrimlariga tavsif berish hamda ulardan to‘g‘ri foydalanishda katta ahamiyatga ega. Dalillarni qaysi manbalardan olinganligi, ma’lumotlarning isbotlash predmetiga taalluqli bo‘lgan sharoitlarga aloqadorligi yoki bu sharoitlarni tasdiqlovchi yoki inkor etuvchi boshqa sohaga daxldor ekanligiga qarab tasniflash va turli guruhlarga ajratish mumkin.
Dalillar quyidagicha tasniflanadi:
Dastlabki va hosila dalillar. Olinish manbasiga qarab dalillar dastlabki va hosila dalillarga bo‘linadi. Bunda tergovchi yoki sudning ma’lumotlarni boshlang‘ich yoki boshqa manbalardan olganligi nazarda tutiladi.
Dastlabki dalillar – bu aniqlanishi lozim bo‘lgan holat to‘g‘risidagi ma’lumot birinchi manbadan olingan dalillardir. Masalan, guvohning shaxsiy kuzatuvlari asosida bergan ko‘rsatuvlari hamda uni so‘roq qilish bayonnomasi dastlabki dalil hisoblanadi. Ekspertning xulosasi ham dastlabki dalil sifatida e’tirof etiladi.
Hosila dalillar esa isbot qilinishi lozim bo‘lgan holat to‘g‘risidagi ma’lumot birinchi manbadan emas, balki boshqa manbadan yoki oddiy til bilan aytganda “ikkinchi manbadan” olingan dalillardir.
Dastlabki va hosila dalillar bir-biridan manbasining shakllanishi bilan farqlanadi. Hosila dalillarning shakllanish jarayonida oraliq bo‘g‘in mavjud bo‘ladi. Agar hodisaga bir shaxs shohid bo‘lib, so‘ngra bu haqida boshqasiga xabar bergan bo‘lsa, shuningdek ushbu ikkinchi shaxs guvoh sifatida hodisa haqida ko‘rsatuvlar berayotgan bo‘lsa, bunday ko‘rsatuvlar hosila dalil hisoblanadi.
Ayblovchi va oqlovchi dalillar. Dalillarni ayblovchi va oqlovchilarga bo‘linishi olingan ma’lumotlar va aniqlangan dalillarning mazmuniga bog‘liq.
Ayblanuvchining aybini tasdiqlovchi, uning javobgarligini og‘irlashtiruvchi dalillar ayblovchi dalillar deb ataladi. Bunday dalillarga ayblovga asos bo‘lgan dalillar yoki ayblanuvchining javobgarligini og‘irlashtiruvchi holatlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar kiradi.