O‘zbekiston respublikasi а loqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalar davlat

III BОB. MEHNAT MUXOFAZASI VA TEXNIKA 
XAVFSIZLIGI 
3.1. Korxonalarini shamollatish tizimlarining turlari 
Mahalliy shamollatish sistemasi.
Mahalliy shamоllatish sistеmalari zararli 
mоddalarning ajralib chiqayotgan jоylarning o’zida ishlab chiqarish zоnasidagi havоga 
aralashib ulgurmasdan ushlab qоlish va chiqarib yubоrishni ta’minlashi zarur. 
 
Gigiyеna nuqtai nazaridan mahalliy shamоllatish zararli mоddani ishchi nafas оlish 
оrganlariga yеtib bоrmasligini yoki kamaygan miqdоrda yеtib bоrishini ta’minlaydi.Bu 
shamоllatish sistеmasida atmоsfеraga chiqarib yubоrilayotgan havоdagi zararli mоddalar 
оz havоni chiqarish bilan shamоllatishni yеngillashtiradi. Kiritilayotgan havоga ishlоv 
bеrish va tоzalash kеrak bo’lmaydi va bu iqtisоdiy jihatidan yaхshi natija bеradi. 
Mahalliy shamоllatishning turlari juda хilma
-
хil.Shulardan ba’zi birlari bilan tanishib 
o’tamiz. 
3.1-rasm.Uy bilan tashqi muhit orasidagi havo almashinuvi. 
Hav
о
so’ruvchi shkaf (3.1-rasm) as
о
san 
х
imiya lab
о
rat
о
riyalarida ishlatiladi.Bu 
shkafning yuq
о
ri qismida y
е
ngil gazlarni yig’ish uchun ma’lum hajm miqdorida k
е
nglik 
q
о
ldiriladi. 
Shkafning t
ех
n
о
l
о
gik eshikchasi 
о
ldidagi hav
о
ning harakati 0, 5 m s, dan kam 
bo’lmasligi k
е
rak. Agar ajralib chiqayotgan gaz 
о
g’ir va zaharli bo’lsa, hav
о
t
е
zligi 0,7-1 
54 

---

m s miqd
о
rda b
е
lgilanadi. Bu shkafdan chiqarib yub
о
rilayotgan hav
о
miqdorini his
о
blab 
chiqish mumkin. 
L = 3600 V (F
ish 
+ F
k
)
α
+ V
T
Bunda L - shkafdan so’rib chiqarib yub
о
rilayotgan hav
о
miqdori, m
3 
s
о
at; V - 
ma’lum k
е
sim yuzasidagi hav
о
t
е
zligi, m s; F
ish 
- 
х
izmat eshikchasi yuzasi, m
2
; F
k
- 
qo’shimcha eshikcha va tirqishlar yuzasi, m
2
; 
α
- his
о
bga 
о
lish mumkin bo’lmagan 
zichlanmagan y
е
rlardan so’rilishi mumkin bo’lgan hav
о
his
о
biga 
о
linadigan k
о
effitsi
е
nt, 
о
datda bu k
о
effitsi
е
nt 1,1 qabul qilinadi.
Havoda mavjud qotishmalar katta ahamiyat kasb etadi. Ishlab chiqarish jarayonida 
havoga zaharli moddalar ( bug’lar, gazlar, chang ) ajralib chiqishi mumkin. Ular nafas 
yo’llari orqali va me’da-ichak trakti orqali inson organizmiga tushadi va salbiy 
oqibatlariga olib kelishga qodir.
GOST 12. 1. 007-76 ga muvofiq, inson organizmiga ta’sirida kasbiy kasalliklar 
yoki inson salomatligi ahvolining og’irlashuvlariga olib keluvchi moddalar zaharli 
moddalarga kiradi. Zaharli moddalar xavfning 4 ta sinfiga bo’linadi:
1. Favqulodda xavfli.
2. Yuqori xavfli.
3. Mo’`tadil xavfli. 
4. Kam xavfli.
Ishchi hududning havoda mavjud zaharli moddalar ustidan nazorat 1 – sinf 
moddalari uchun uzluksiz bo’lishi va qolgan sinflar moddalari uchun davriy bo’lishi 
mumkin. Ishchining 8 soatli ishi yoki boshqa bir davomiylikda, biroq butun ish staji 
davomida haftasiga 41 soatdan kam bo’lmagan vaqtda kundalik bo’lishidagi kasallik 
yoki salomatligi ahvolining og’ishmasini chaqirmaydigan kontsentratsiya havoda zararli 
moddalar me’yorli yo’l qo’yiladigan kontsentratsiyasi deb ataladi.
55 

---

Me’yorli yo’l qo’yiladigan kontsentratsiya 700 dan ortiq turdagi zararli moddalar 
uchun andoza belgilaydi. 
Insonga bir yo’nalishli harakatdagi necha xil zararli moddalar bir vaqtning o’zida 
ta’sirida ularning MYQKga nisbatan havoda faktik kontsentratsiyalari (S1, S2, . . . , Sn) 
nisbati miqdori:
S1/MYQK1 + S2/MYQK2 + . . . + Sn/MYQKn < 1
Masalan: turli spirtlar, kislotalar, ishqorlar, sulfidli va sulfat angidrid.
Sanitar normalarning aholi punktlari uchun zararli moddalar MYQK si ishchi 
binolari havosidagiga nisbatan ancha kam o’rnatiladi. Hatto mukammal texnologiya va 
zamonaviy uskunalar bilan ham ishlab chiqarish binosi havosiga zararli moddalarning 
tushmasligiga to’la erishib bo’lmaydi. Bunday holatlarda insonlarni himoyalash uchun 
ventilyatsiya ( qulay iqlim sharoitlarini yaratishni ta’minlovchi va texnologik jarayon 
talablariga javob beruvchi ishlab chiqarish binolarida uyushgan va muntazam havo 
almashtirish ) dan foydalanadi.
Texnik ventelyatsiya
.Mexanik ventilyatsiya tortib oladigan, irmoq, murakkabga 
ajraladi. 
Tortib olinadigan ventilyatsiya:
•
Deraza va eshiklar orqali havo yetarli bo’lsa;
•
Binoda odamlarning qisqa vaqt bo’lishlari holatlarida;
•
Binodan ifloslangan havoni ko’p qismini chiqarish talab qilinganda
qo’llaniladi. 
56 

---

3.2–rasm.Tortib olinadigan ventilyatsiya. 
Irmoq ventilyatsiyadan:
•
Binoda to’liq havoni almashtirishni talab etishda;
•
Binoda zaharli, xavfli va o’ta sassiq ifloslanish yoki gazlar
chiqmayotgan bo’lsa;
•
Ifloslangan havoning binoga kirishini ogohlantirilayotganda
qo’llaniladi. 
3.3-rasm. Irmoq ventilyatsiya 
Irmoqli – so’rg’ich ventilyatsiya ventilyatsiyaning faqat birgina tizimi bilan bino 
havosini tozalash imkoni bo’lmaganida o’rnatiladi. Bunday ventilyatsiya sozlash va ishga 
tushirishda katta xarajat talab qiladi, o’ta samarali sanalib, faqat ayrim holatlarda zarurat 
tug’ilganda loyihalashtiriladi.
57 

---

Xonani shamollatishni umumiy holda 2 ga ajratiladi : 
1. Tabiiy shamollatish. 
2. Mexanik shamollatish.