O'zbekiston respublikasi ™ '3us talim vazirligi \t universiteti

V. Zidlanuvchi a’zoiarning ma’no farqlash kuchiga ko’ra zidlanish turlari

Zidlanuvchi a’zoiarning ma’no farqlash kuchiga ko'ra, zidlanishlar doimiy va mo'tadillashgan turlarga ajratiladi. Zidlanishlarning bunday tasnifi til sistemasining konkret sharoitda yuzaga chiqishiga-funksiyalashuviga asoslana- di. Sistema-funksiya tamoyiliga amal qiladi.

Til sistemasidagi zidlanuvchi a’zolar nutq jarayonida muayyan sintagmatik munosabatga kirishganda ham zid- lanishga asos bolgan belgini saqlab qolsa, doimiy zidlanish, aksincha, saqlab qolmasa, mo'tadillashgan zidlanish sa­naladi. Masalan, o'zbek tilida so'z oxiri jarangli va jarang- siz undoshlar zidlanishi uchun kuchsiz vaziyat sanaladi. Ana shu vaziyatda zidlanuvchi a’zolar zidlanish belgisini yo'qotadi, mo'tadillashadi. Masalan, bob-bop, tog‘-toq.

Mo'tadillashgan zidlanish ham barcha zidlanishlar kabi faqat fonologik sath uchungina xos emas. Ularning bar- chasi tilning hamma sathlarida uchraydi. Jumladan, bir­lik va ko'plik morfemalari o'rtasidagi zidlanish hurmat ma’nosini ifodalaganda mo'tadillashadi.