O’zbekiston republikasi xalq ta’limi vazirligi

Idrok qo`zg`ovchilarningayrimxususiyatlariniaksettiruvchisezgilardanfarqqilibnarsanibutunligicha, uninghammahususiyatlaribilanbirgalikdaaksettiradi. Bundan idrok ayrim sezgilarning oddiy yig’indisidan iboratdir degan xulosa kelib chiqmaydi. Idrok o`ziga xos xususiyatlarga ega bo`lgan hissiy bilishning sifat jihatidan yangi bosqichidir.




Idrokning sifati





Tezligi

organik va psixik shartlar



Ravshan va aniqligi

To‘laligi



Idrokning sifatini belgilovchi shartlar









organik shartdir.

subyektiv yoki psixik shartlar

obyektiv shartlar



Biz idrok qilayotgan narsa va hodisalarning xossalari idrokning sifatini belgilovchi tashqi yoki obyektiv shartlardir.
Aniq va chiroyli qilib ishlangan rasm, kitob harflarining aniqligi, ravshan va to‘g‘ri talaffuz qilingan nutq tez, oson, to‘la va aniqroq idrok qilinadi.Idrok qilinayotgan paytdagi sharoit ham idrok sifatini ta’minlovchi obyektiv shartlar jumlasidandir. Masalan, ko‘rish idroki uchun joyning yaxshi yoritilgan bo‘lishi, eshitish idroki uchun –jim-jitlik alohida ahamiyatga ega. Ko‘rish yoki eshitish lozim bo‘lgan narsalarga nisbatan masofa ham shunday shartlardandir.



Nerv sistemasi va sezgi organlarining holati idrok sifatini belgilovchi organik shartdir.
Umuman idrokning yaxshi sifati nerv sistemasi va sezgi organlarining sog‘lom, tetik bo‘lishiga bog‘liqdir. Nerv sistemasi kasal, charchagan yoki biror zahar ta’sirida buzilgan bo‘lsa, idrokning sifati pasayadi; idrok qilish sekinlashadi, idrok obrazlari xiralashadi, ba’zan esa juda ravshandek bo‘lsa ham aslida noaniq, noto‘g‘ri bo‘ladi. Sezgi organlarida biror nuqson bo‘lsa, idrokning sifati ham o‘zgaradi. Masalan, eshitish va ko‘rish organi zaif bo‘lganda eshitish va ko‘rish idroki to‘la va aniq bo‘lmaydi. O‘qish-o‘qitish ishida ko‘rish va eshitish organlari, ayniqsa, katta ahamiyatga ega. Shuning uchun o‘qituvchi har bir o‘quvchining sezgi organlari (tibbiyot tekshirishiga qarab) qanday holatda ekanini bilishi kerak. Ko‘zi yaxshi ko‘rmaydigan yoki qulog‘I yaxshi eshitmaydigan o‘quvchilarni oldingi partalarga o‘tkazish zarurdir. Shunday hollar uchraydiki, ayrim o‘quvchilar dars materialini puxta esga olib qola olmaslik yoki, uni o‘qib ololmaslikdan emas, balki yaxshi eshita olmasliklari yoki ko‘ra olmasliklari oqibatida o‘zlashtira olmaydilar.