33
si mislsizdir. Mifning paydo bo‘lishi nafaqat olamni, ayni paytda,
insonning o‘z o‘zini anglashga bo‘lgan urinishi bilan ham bog‘liq
hodisa edi. Mif-afsonalar yurtma yurt kezib yuradigan qo‘shiqchilar
tomonidan ijro etilgan. Ularni yunonlar
aedlar
deb atashgan. Ae
-
dlar afsonalardan tashqari, turli madhiyalar va qo‘shiqlarni ham
ijro etishgan. Mif, qo‘shiq va madhiyalar esa zamonlar o‘tishi bilan
Homer, Hesiod kabi ko‘plab shoirlar tomonidan ulkan dostonlarga
aylantirilgan. Miloddan oldingi V asrgacha yashab ijod qilgan Esxil,
Sofokl, Evripid kabi ulug‘ yunon dramaturglari o‘z asarlarini, xusu
-
san, tragediyalarini ilohlar va qahramonlar haqidagi qadimgi miflar
negizida yaratganlar.
Ammo mif bir joyda qotib turmaydi, aksincha, ijtimoiy ongning
o‘sishi bilan
u ham baravar harakatlanadi, davr muammolarini tush-
untirib beradigan holga keladi. Mas., Zevs va uning atrofidagi iloh
-
lar shunday evrilish natijasida paydo bo‘lgan. Ilohlarga qadar yer
yuzini zaminu osmon bolalari – Titanlar, dahshatli maxluqlar – dev
-
lar, tog‘day katta yuz qo‘lliklar, oyoqlar o‘rnida ulkan ilonlar osilib
turadigan Gigantlar, bir ko‘zli Sikloplar boshqargan ekan. Ular kim
-
lar edi? Miflarda aytilishicha, tabiatning yovuz kuchlari bo‘lib, du
-
nyoni boshqarganlar. Nihoyat, chaqmoq va osmon ilohi Zevs kelib,
ularni jilovlagan va dunyo hukmronligini o‘z qo‘liga olgan. Zevs
va uning yonidagi yangi ilohlar endi odam shaklida tasavvur etil-
gan. Ularga insonlik sifatlari berilgan: ilohlar xuddi odamlar kabi
talashib-tortishishgan, yarashgan, har biri o‘z ishi bilan mashg‘ul
bo‘lgan, ya’ni o‘ziga ajratilgan “xo‘jalik ishi”ni yurgizgan. Yangi
ilohlarning
odamlardan birgina farqi shuki, ular abadiy yashar edilar.
Ma’lumki, ibtidoiy jamoa tuzumida insonlar qabila-qabila bo‘lib
yashaganlar. Lekin vaqtlar o‘tib qabilachilik tuzumi yemrilishi va
harbiy aristokrat qatlamning kuchayib borishi natijasida oddiy ta-
baqaning ahvoli yanada og‘irlashadi. Tabiat kuchlari qarshisidagi
vahima ustiga boylarning zulmi kelib qo‘shiladi. Ayni shu hol o‘sha
vaqtda odamlarning diniy e’tiqodida tub burilish yasaydi. Bu buri
-
lish yer yuzi hukmdori bo‘lmish ilohlarni inson qiyofasida tasav-
34
vur qilinishiga olib keladi. Olimp tog‘i ma’budlari qadimgi odam
-
lar tasavvurida ana shunday paydo bo‘lgan. Paydo bo‘lib, olamni
o‘zaro bo‘lib olishgan:
1. Zevs – ma’budlar ma’budi. Chaqmoq va bulutlar sultoni.
2. Poseydon – dengizlar hukmroni.
3. Aid – oxirat hoqoni.
(Bu uch ma’bud aka-uka bo‘lib, oliy darajali ma’budlar hisobla
-
nadi).
4. Hera – Zevsning rafiqasi: ma’budlar
malikasi, osmon
ma’budasi, homilador xotinlar, kelin-kuyovlar rahnamosi.
5. Hefest – otash ma’budi, temirchilar piri (Heraning to‘ng‘ich
o‘g‘li).
6. Ares – qonli urushlar ma’budi (Heraning ikkinchi o‘g‘li).
7. Apollon – yorug‘lik, san’at, poeziya va musiqa ma’budi.
8. Artemida – qamar ma’budasi, o‘rmonlar va o‘rmonlarda
yashovchi jonivorlar malikasi.
9. Afina – shaharlar homiysi.
10. Afrodita – go‘zallik ma’budasi (Olimp sultonining zebo
qizi).
11. Quyosh ma’budi (Gelios),
12. Hermes – ma’budlar jarchisi.
Bulardan tashqari, Latona (Zulmat ma’budi), Uran (Osmon),
Erot (sevgi va go‘zallik ma’budi, Afroditaning o‘g‘li)
kabi yana
boshqa ma’budlar ham bor. Ular Olimp tog‘i cho‘qqisida joylashgan
muhtasham qasr-qal’alarda viqor va go‘zallik ichra abadiy yashay-
dilar. Ma’budlarni odam qiyofasida tasavvur etish mif voqealariyu
qahramonlarini hayotga yaqinlashtirdi, o‘lim sharbatini totguvchi
oddiy odamlarga xos bo‘lgan bir talay ojizliklar bilan “siyladi”.
Do'stlaringiz bilan baham: