O’zbekiston rechpublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vaziriligi

Mum ajratuvchi bezlar: 
Qizil qon shirasi, Komstok qurti 
Muskul tolasi:
1 – sarkolemma,
2 – qisqartiruvchi elementlar,
3- sarkoplazma,
4 – yadro. 

---

23 
5-mavzu: HASHAROTLARNING ICHKI TUZILISHI, OVQAT HAZM QILISH VA 
AYIRUV TIZIMLARI. 
1.
Tana bo`shlig`i, sinuslar, diafragmalar. 
2.
Ichki a’zolar tizimini joylanishi.
3.
Ovqat hazm qilish tizimi, bo`limlari va funktsiyalari.
4.
Oziqlanish va oziqni hazm bo`lishi.
5.
Ayiruv tizimi, Malpigi naychalari, tashqi va ichki sekretsiya bezlari.
 
Hasharotlarning ichki organlari tana bo`shlig`ida joylashgan. Tana bo`shlig`i gorizantal 
difragma pardalari orqali 3 ta bo`limga yoki sinuslarga bo`lingan.
Yuqori yoki dorsal diafragma perikardial bo`lim yoki sinusni ajratib turadi. Perikardial 
bo`limda yurak va aorta joylashgan. 
Pastki diafragma perineyral sinusning bo`shlig`ini ajratadi, unda qorin nerv zanjiri 
joylashadi. 
Diafragmalar orasida eng keng bo`lim – vitseral bo`lim joylashgan bo`lib, unda ovqt hazm 
qilish, ayirish, jinsiy sistema hamda yog` tanachalari joylashgan. Nafas olish tizimining elementlari 
har uchchala bo`shliqda ham mavjud bo`ladi. 
Yuqori darajadagi hayvonlarda bo'lgani kabi, hasharotlarda (asosan fitofaglarda) so’lak 
asosan uglevodlarni parchalaydigan fermentlarni o'z ichiga oladi: invertaza, amilaza va boshqalar. 
Yirtqichlarda so’lak bezlari sekretsiyasida lipazalar (yog'larni parchalaydigan fermentlar) va 
proteinazalar (oqsillarni hazm qilishda ishtirok etadigan moddalar) bo’ladi. 
Bir qator taksonlarda so’lak tarkibi boshqa xususiyatlarga ega. Masalan, Shira bitlari 
so’lagi tarkibidagi pektinaza o'simlik hujayralarining pektin qobig'ini oddiy molekulalarga 
aylantiradi. Shu sababli, oziqlanish paytida ularning og'iz organlari (hartumi) o'simliklarning 
sharbatga boy qismiga oson kirib boradi. Ba'zi qon so'ruvchi hasharotlar, masalan kloplar so’lagi 
tarkibida gialuronidaza mavjud. Ushbu ferment biriktiruvchi to'qimalarni eritib, teriga yopishishni 
osonlashtiradi va chaqish chuqurligini oshiradi. Shuningdek, qon so’ruvchu burga, bitlar so’lagi 
tarkibi antikoagulyantlarga ega bo'lib, ular “o’ljaning” qonini ivishiga imkon bermaydi. 
O’simliklarda gal (shish) hosil qiluvchilar so’lagida auksin moddasi bo’ladi. 
Hasharotlarning hazm qilish organlari og`iz bo`shlig`i, halqum, jig`ildon, muskulli 
oshqozon, o`rta ichak va orqa ichakdan iborat. Og`iz bo`shlig`iga 1-3 juft so`lak bezlarining yo`li 
ochilgan. Bu bezlar oziqni namlash vazifasini bajaradi. So`lak bezlari fermenti kraxmal va shakarga 
ta`sir qiladi. Asalarilar so`lagi nektar bilan aralashib, asalga aylanadi. Ishchi arilar halqumidagi 
bezlar «asalari suti» degan oqsil moddani hosil qiladi. Bu modda bilan arilar qurtlarni boqishadi. 
Ipak qurti so`lak bezlaridan bir jufti ipak bezlarini hosil qiladi. Qizilo`ngachning kengaygan keyingi 
qismi jig`ildon deyiladi. Jig`ildonda oziq to`planadi. Ishchi arilar jig`ildonida nektar yig`adi. Ipak 
qurtida bu bezlar sekreti ipak tolasini hosil qiladi. Oshqozon ichida mayda xitin tishchalar bo`lib, 
oziqni ezishga xizmat qiladi. Oshqozon bilan o`rta ichak chegarasida esa bir nechta ko`richak 
o`simtalari bo`ladi. Bu o`simtalarda va o`rta ichakda oziq hazm bo`lib, ularning devori orqali qonga 
shimiladi. Oziqning hazm bo`lmagan qoldig`i orqa ichak bilan anal teshigi orqali chiqib ketadi.
Old va orqa ichaklarda xitin qoplamasi bo’ladi. O’rta ichakda esa bo’lmaydi.