SHaxs rivojlanishi. Maktabgacha yoshdagi bolaning ongidagi asosiy ozgarish bolib harakatlar ichki rejasi”ning paydo bolishi hisoblanib, u bolaga nafaqat korgazmali tarzda, balki ongli ravishda ham turli xildagi tasavvurlarni hosil qilishga yordam beradi.
Bolaning oz-ozini anglashida Men obrazini anglashi refleksif qobiliyatini belgilaydi, yani, tahlil qilishi, oz harakatlarining maqsadlari va natijalari uchun javob bera olishi, shu jumladan, oz kechinmalari, hissiyotlarini anglashi. Aynan shu yangilanish bolaning manan rivojlanishining asosi bolib hisoblanadi. 6-7 yoshli bolaning psixik va shaxsiy sohalarida rivojlanishining eng muhim yangi hosilasi sifatida motivlarning boysundirilishi hisoblanadi. Men qilishim kerak, men qila olaman motivlarining anglanishi men xohlayman motivi ustidan ustunlik qila boshlaydi.
Oz Men”ini anglash va mana shu asosida maktab yoshi oxiriga kelib ichki hissiyotlarning paydo bolishi yangi ehtiyojlarni tugdiradi. Butun maktabgacha yosh davomidagi faoliyatning yetakchi turi bolib hisoblangan oyin mana shuning natijasida
34
endi bolaning ehtiyojlarini tola qondira olmay qoladi. Bolada endilikda oz bolalarcha hayoti doirasidan tashqariga chiqishga intilish, ijtimoiy-ahamiyatli faoliyatda oz ornini egallash istagi yuzaga keladi, yani, bola yangi ijtimoiy hissiyotni maktab oquvchisi ornini”ni egallashga intiladi, bu esa 6-7 yoshli bolalarning shaxsiy hamda psixik rivojlanishidagi eng muhim natija va oziga xosligi bolib sanaladi.
6-7 yoshda bola ozini nafaqat uning ozi hosil qilgan amaliy harakatlar chegaralarida anglay boshlaydi, balki u ozining atrof-muhitga va boshqa kishilar orasidagi oz orniga nisbatan munosabatlarini tushuna olish hamda tahlil qila olishga (bu yosh uchun xos bolgan shaklda) qobil boladi: ozini ijtimoiy munosabatlar tizimidagi subekt sifatida tushunish ozining ijtimoiy Men”ini anglash paydo boladi.
Oz-ozini baholash bu yoshdagi bolada qoidaga kora, ozini kora olish tendentsiyasiga ega boladi. Bunda bola tashqi baholashga juda bogliq boladi, chunki u ozi haqida obektiv fikrni tuza olish imkoniga ega bolmaydi, u ozining qiyofasini tengdoshlari va kattalar oz nomiga eshitgan baholardan kelib chiqib tuzadi. Maktabgacha yoshda bolgan bolalar yaxshi, va birinchi bolishga jon-dili bilan intiladilar, muvaffaqiyatsizlikka uchraganda juda xafa bo’ladilar, kattalarning munosabati, kayfiyati o’zgarib qolishiga yorqin va emotsionalь ravishda reaktsiya ko’rsatadilar. Bu davrda bolalarning guruhda taniqli va yoqimsiz bolalarga ajralib qolishlari aniq namoyon boladi.
Maktabgacha yoshdagi bolaning yetakchi ehtiyoji bolib ham oz tengdoshlar, ham kattalar bilan muloqoti sanaladi. Oldingi yosh davridagidek yetakchi faoliyat bolib syujetli-rolli oyinlar qolaveradi. Bu yoshdagi oyinlarning oziga xosligi bolib shu narsa hisoblanadiki, bunda bolalar kishilarning murakkab ozaro harakatlarini ozlashtirishni va uni amalga oshirib korishni, atrof-muhitdagi asosiy hayotiy vaziyatlarni sinab korishni boshlaydilar.
Oyinlar murakkablasha boradi, bazan kattalar har doim ham tushuna olmaydigan alohida mazmunga ega boladi. Bunda bolalar butun oyin maydonini tola kuzatib turishga, oyindagi barcha ishtirokchilarni korib turishga va zaruriy oyin harakatlariga bogliq boladigan oz xulq-atvori yoki rolini ozgartirib turishga qodir boladilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |