O’zbekiston Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi Toshkent davlat sharqshunoslik instituti



Download 2,19 Mb.
Pdf ko'rish
bet20/93
Sana14.09.2021
Hajmi2,19 Mb.
#174459
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   93
Bog'liq
arab tili fanidan 22.05.00. sharq filologiyasi bakalavriaturasining i-iv kurslari uchun maruza matnlari (1)

 
 
 
 
 
 
 
 


 
 
 
43
 
 
 
3.3. «HAMZA» NING YOZILISh QOIDALARI. 
 
REJA 
1.  
Hamzaning yozilishi 
2.  
Hamzaning taglik harflari 
3.  
Harakatlarning kattaligi 
4.  
Hamzaning alohida yozilishi 
5.  
Madda-cho’ziq hamza 
 
 
Hamza undoshi « 
ء » alifboda o’z aksini topmagan. U qo’shimcha belgi bilan 
ifodalanadi va alifboga ilova qilinadi. 
Hamza  belgisi  harflar  tizmasida  tutgan  mavqe’iga  qarab  o’zi  alohida 
yoki         
ا (alif)  و  (vov) va ي  (yoy)  tayanchligida  satr  usti  yoki  ostiga 
qo’yilishi  mumkin.  Mazkur  harflar  hamzaga  tayanch  vazifasini  bajarganda 
o’zlari  hech  qanday  tovushni  bildirmaydi.  Ayrim  o’rinda  hamza  belgisini 
qanday  yozish  va  tayanch  uchun  qanday  harf  tanlash  jumboqi  mazkur 
belgining  harflar  tizmasida  tutgan  o’rni  va  ikki  tomondagi  harakatlarning 
nisbatiga muvofiq hal qilinadi. 
 
 
So’z boshida hamzaga tayanch vazifasini alif bajaradi.  
  
 
 
Agar  so’z  boshida  yozilayotgan  hamzadan  so’ng  «a»  yoki  «u»  bo’lsa,  hamza 
belgisi munosib harakat bilan tayanch harf (alif) ustiga qo’yiladi 
 
 
  ب أ  abun - ota   
  مأ 
ummun - ona 
So’z  boshidagi  hamzadan  so’ng  qisqa  «i»  og’ilsa,  hamza  belgisi  kasra  bilan 
birgalikda tayanch harf (alif) ostiga qo’yiladi: 
 
 
  نْبِإ  ibnun- o’g’il, 
 
 ْع ْسمِإ  «isma» -eshit 
So’z o’rtasidagi hamzaga tayanch vazifasini zikr qilingan uch harf  
 
 
va 
ي  و  ا  dan  biri  bajaradi.  Ulardan  qaysi  biri  ma’lum  bir  holat  uchun 
yaroqliligi  masalasa  «harakatning  kattaligi»  qoidasiga  binoan  hal  etiladi.  Unga 
muvofiq «i» unlisining ifodasi -«kasra» eng kattadir, «u» unlisining ifodasi «damma» 
esa undan kichik, biroq «a» unlisi ifodasi «fatha»dan kattadir. Demak, fatha hamma 
harakatlardan kichik, biroq «sukun»dan katta. 
O’rtadagi  hamzaning  tayanchini  topish  uchun  uning  o’ng  va  chapida 
kelayotgan  harakatlar  va  sukunni  qiyoslashtirib  ko’ramiz.  Ularning  qaysi  biri  katta 
bo’lsa,  o’shanga  tabiatan  muvofiq  harf  hamzani  «ko’tarib»  keladi-  unga  tayanch 
vazifasini  o’taydi.  Misol  uchun     
  لا ؤرُس        «su’alun»-  so’roq  so’zini  olib  ko’raylik. 
Ko’rinib  turibdiki  hamzaning  har  ikki  tomonidagi  «u»  va  «a»  unlilari  qiyoslansa, 
harflar  kattaligi  qoidasiga  asosan  «u»  ning  kuchliligini  aniqlaymiz.  Binobarin,  bu 


 
 
 
44
 
 
 
o’rinda  hamzaga  tayanch  vazifasini  o’z  tabiati  bilan  «u»  ga  mos  keluvchi  «vov» 
bajaradi: 
«su’alun».     
  لا ؤُس 
Masalan: 
  ل أ س  -«sa’ala»-so’ramoq 
  سْأ ف  -«fa’sun» - bolta 
O’rtadagi  hamzaga  «yo»  harifi  tayanch  bo’lganda,  yozuvni  osonlashtirish 
uchun uning diakritik  qo’sh nuqtasi tushirib yoziladi. 
  مِئ س  -sa’ima,  
 
 ُتْئ ِج  ji’tu 
 
Hamza sukundan so’ng kelganida, ba’zan uchrab turadigan juft vovlik holatda 
hamzaning  tayanchi  «yo»  harfi  bilan  almashtirilishi  mumkin.  Biroq  u  nuqtalarsiz 
yoziladi: 
  موُئْش م   
yoki   
 
  موُؤْش م    mash’umun-mash’um 
         
  لوُؤْس م      yoki   
 
  لوُئْس م    mas’ulun -mas’ul 
O’rtadagi fathalik hamza cho’ziq «a» dan keyin kelganda hech bir tayanchsiz 
yoziladi. 
  ل ءا ف رت  -tafa’ala 
  ل ءا س  -sa’ala 
So’z oxiridagi hamzaning yozilishi quyidagicha: 
a)  hamzadan  oldinda  cho’ziq  unli  yoki  sukun  bo’lsa,  u  tayanchsiz 
yoziladi: 
  ءوُس  su’un,   
  ءي  مَ  majiun 
  ءْي ش  shay’un 
b) hamzadan oldingi qisqa unli bo’lsa, o’shaning tabiatiga muvofiq harf 
unga tayanch bo’lib yoziladi: 
  ؤُر ج  jaru’a   
 
  أ ر رق  qara’a 
  ئِر ب  bari’a 
Hamza tovushidan keyin «a» unlisini maddali alif bildiradi. Masalan: 
  ل كآ  ’akala -  birgalashib ovqatlanmoq 

Download 2,19 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   93




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish