O’zbekiston Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi Toshkent davlat sharqshunoslik instituti

TAYANCh IBORALAR 
1. Fe’l 
2. Aniq daraja 
3. Majhul daraja 
4. Uch o’zak 
5. To’rt o’zak 
ADABIYOTLAR 
 
1. Ibrohimov N.I. Arab tili grammatikasi. T. 1997. 
2. Kovalyov. Sharbatov «Uchebnik arabskogo yaz’ka» M., 1998. 
3. Holidov B.Z. «Uchebnik arabskogo yaz’ka» T., 1991.  
 
 
 
 
 

---

 
 
 
85
 
 
 
ZAMON KATEGORIYASI 
 
REJA  
1. Fe’llarda zamon tushunchasi 
2. Fe’lning o’tgan zamoni  
3. Fe’lning hozirgi-kelasi zamoni 
 
Buning arabcha ta’rifi quyidagicha: 
 
O’tgan  zamon  fe’li  bir  ish-harakatning  o’tgan  zamonda  bajarib  bo’linganligiga 
dalolat qiluvchi fe’ldir.  
«Ali darslarini tayyorlayapti, bir ozdan  keyin  uhlaydi»  degani kabi. Bu  fe’lning 
ajratib turuvchi belgilaridan biri unga   
yuklamasini qabul qilishidir.  
Masalan: 
 
Uch  o’zakli  fe’llarning  o’tgan  va  hozirgi-kelasi  zamoni  quyidagi  olti  vaznda 
keladi: 
1. 
  ل ع رف 
2. 
  لِع ف 
3. 
  لُع رف 
4. 
 ُل عْف ري 
5. 
 ُلِعْف ري 
6. 
 ُلُعْف ري 
 
Agar  o’tgan  zamon  shaklining  o’rta  o’zagi  dammali  bo’lsa,  hozirgi-kelasi 
zamonda ham dammali bo’ladi. 
Masalan: 
  رُرب ك
–
 
 ُرُربْك ي
 
O’tgan zamoni  
 
bo’lsa, hozirgi-kelasi zamoni ko’pincha  
bo’ladi.  
Masalan: 
O’tgan zamoni  
 
bo’lsa, hozirgi-kelasi zamonning aksariyati  
 
vaznida bo’ladi.  
Masalan: 
O’tgan zamoni  
bo’lib, hozirgi-kelasi zamoni   
bo’ladigan 
fe’llar 
juda kam uchraydi.  
O’ozirgi –kelasi zamon fe’llarining inkori uchun  
 لا  inkor  yuklamasi,  ba’zan 
 ام inkor yuklamasi ishlatiladi. 
Masalan: 
بتكي لا 
Bu fe’llarning majhul darajasi 
 ُل عْفُري vaznida yasaladi. 
Masalan: 
 ُب تْكُي
-
  
  - yoziladi 
Bularning  hozirgi  zamonidan  kelasi  zamonini  ajratish  uchun 
 س  yoki   فوررس 

---

 
 
 
86
 
 
 
yuklamalari qo’shiladi.  
Masalan: 
 بتكيس - u yozadi. 
Bu fe’llarga qo’shiladigan  
دق 
yuklamasi gumon ma’nosini anglatadi.  
Masalan: 
     كوبأ هفرعي دق  - «Otang uni taniydiganga o’hshaydi». 
 
SAVOLLAR 
 
1. Fe’llarda zamon tushunchasi deganda nimani tushunasiz? 
2. O’tgan zamon fe’lining ta’rifini aytib bering. 
3. O’ozirgi-kelasi zamonning ta’rifini ayting.  
4. 
 لعف vazning hozirgi-kelasi zamondagi vazni qanday?