O’zbekiston Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi Toshkent davlat sharqshunoslik instituti

 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
51
 
 
 
4.2. ARAB TILIDA SO’Z TURKUMLARI 
 
REJA 
1.  
Ism so’z turkumi. 
2.  
Fe’l so’z turkumi. 
3.  
Harf so’z turkumi. 
 
An’anaga  ko’ra  arab  filologlari  arab  tildagi    barcha  so’zlarning  3  ta  katta  
guruhga bo’ladilar. 
1.  
Ism. - Bu gruppaga ot, sifat, son, olmosh, sifatdosh, masdarlar, va h.k.z. 
2.  
Fe’l.- Bu gruppaga barcha fe’llar, fe’l formasidagi so’zlar. 
3.  
Harf.  -  Bu  gruppaga  artikli,  old  qo’shimchalar  bog’lovchi,  predlog, 
yuklama, undov va h.k.z. 
 
Arab morfologiyasida so’z turkumlari  turkum guruhlaridir. Ism  turkumi  o’z 
tarkibiga  ot,  sifat,  son,  olmosh,  sifatdosh  va  masdarlarni  oladi.  So’nggi  ikkisida  
fe’llik  xususiyati  ham  mavjuddir.Ismlar  kelishik  (Bosh,  qaratqich,  tushum)  jins 
(muzakkar  va  muannas),  grammatik  son  (Birlik,  ikkilik,  ko’plik)  va  holat  (aniq  va 
noaniqlik) kategoriyalariga ega. So’zlarning o’zaro boqlanishi so’z tarkibi bilan ham 
kelishiklar yordami bilan ham shuningdek yordamchi so’zlar vositasi bilan  ham olib 
boriladi. 
Fe’llar  tarkibiga  zamon  shakllari,  darajalari,  shuning  mazmunlariga  ko’ra 
sifatdosh va masdarlar kiradi. Umuman fe’llar turli shakllarni juda rivojlanganligi va 
kengqo’llanishi  fe’liy  boblarning  (asosan  10  ta)  mavjudligi  barcha    boblarning 
hamma  zamon  shakllarida  tuslanishi  shaxs  shakllari    (birlik,  ikkilik,  ko’plik)ning 
mavjudligi,  mayllar  (darak,  buyruq,  istak,  shart,  kuchaytirma,)ning  rivojlanganligi,  
darajalar(aniq va majhul)ning mavjudligi bilan harakterlanadi. 
Harf  so’z  turkumi  (yordamchi  so’zlar)  bog’lovchi,  ko’makchi  (predlog), 
yuklama,  undovlarning  hammasini    o’zida  jamlaydi.    Arab  tilining  bog’lovchi  va 
ko’makchi  sistemasi  juda    rivojlangan,  undovlarning  ba’zilari  jins  shakllariga  ega.  
Olmoshlarning  ba’zilari  jins  va  son  kategoriyalariga  ega.  Yuklama  sistemasi  
unchalik rivoj topmagan. 
SAVOLLAR 
1.  Arab filologlari  so’zlarni necha turga bo’ladilar? 
2.  Ism turkumiga qaysi so’zlar kiradi? 
3.  Fe’l so’z turkumiga qaysi so’zlar kiradi? 
4.  Harf so’z turkumi qaysi yordamchi  so’zlarni o’ziga jamlaydi? 

---

 
 
 
52