O‘zbekiston milliy universiteti jurnalistika fakulteti o‘zbek tilshunosligi kafedrasi

O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
JURNALISTIKA FAKULTETI O‘ZBEK TILSHUNOSLIGI KAFEDRASI
O‘ZBEK TILINING SOHADA QO‘LLANISHI 8-amaliyot

O‘ZMU - 2022

Maqsad:

• Nutq va adabiy me’yor haqida ma’lumot olish va tahlil qilish.
• Mavzuga kreativ yondashishni tashkil qilish.
• Mushohada qilish.
• Mustaqil ishlashga yo‘naltirish.

NUTQ VA ADABIY ME’YOR Reja:

Nutqning to‘g‘riligi va aniqligi

1
3
Nutqning mantiqiyligi va nutqning tozaligi (sofligi)
Nutqning maqsadga muvofiqligi, nutqning boyligi va ifodaliligi
1.
2.
3.
Nutqiy madaniyatning muhim belgilaridan biri fikrni to`g`ri, mazmunli bayon qilishdir. Adabiy tilning fonetik-orfoepik, leksik-semantik va grammatik me`yorlari talablariga mos keladigan nutq to‘g‘ri nutqdir. Nutqning talaffuz madaniyati til materiallarini to`g`ri, ifodali talaffuz qilish bilan bog‘liqdir. Bunga so‘z va iboralarning to‘g‘ri diksiyasi, so‘z va mantiqiy urg‘u, intonatsiya va pauzaga e‘tibor qilish orqali erishiladi. Masalan: qatlama, hozir kabilar.

Nutqda mantiqiy urg‘udan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Masalan, Semiz papkali kishi keldi, Onasiz bola o‘ynamas kabi gaplarning ma’nosi urg‘uning qaysi gap bo‘lagiga tushishiga ko‘ra turli ma’nolarni anglatishi mumkin.
Madaniy nutqda so‘zlarning to‘g‘ri talaffuz qilinishi eng muhim shartlardan biridir. Ayrim so‘zlarni eskirgan shaklda talaffuz qilish (ishkop, parishta), talaffuzi bir-biriga yaqin so‘zlarning farqiga bormay (tip-tif), e’tiborsizlik natijasida h tovushi o‘rnida x ni (shoh-shox), u tovushi o‘rnida o‘( ulkan-o‘lkan)ni talaffuz qilish g‘ayri me’yoriydir.

• Nutqning aniqligi – bu aytilayotgan so‘z yoki iboraning o‘zi ifodalayotgan voqelikka mos va muvofiq kelishidir. Shuning uchun so‘zlovchi kim yoki nima haqida gapirayotganini har tomonlama chuqur tushungan bo‘lishi kerak, aks holda nutq aniq bo‘lmaydi.