O‘zbekiston milliy universiteti «ijtimoiy fanlar» fakulteti

I BOB. O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI KONSTITUTSIYASINING ASOSIY TUSHUNCHALARI VA MAQSADI

1. Jamiyatning asosiy prinsiplari va maqsadi

Jamiyatning asosiy prinsiplari va maqsadi o'zgaruvchanligi, foydalanuvchilar va jamiyatning umumiy foydasi bo'yicha ishonchlilik, va adolatli ravishda huquqni muhofaza qilish asosida yaratilgan jamoa hisoblanadi.
Jamiyatning maqsadi, jamiyat a'zolari va foydalanuvchilari uchun foydali xizmatlar ko'rsatish, ularning hayotini yaxshilash va jamiyatning barcha oqibatlari uchun yengil va samarali yechimlar topishdir. Jamiyatning asosiy prinsiplari esa, jamiyatning o'zgaruvchanligini tushunish va unga mos kelishga harakat qilish, foydalanuvchilarga ishonchlilik bildirish, jamiyatning maxfiylik va xavfsizlikni ta'minlash, shuningdek, adolatli ravishda huquqni muhofaza qilishdir.
Jamiyatning boshqa prinsiplari shunlardir:
O'zgaruvchanligi va yanada rivojlanish
Foydalanuvchilarga ishonchlilik bildirish
Adolatli ravishda huquqni muhofaza qilish
Maxfiylik va xavfsizlikni ta'minlash
Ochiqlik va hamkorlik
Barcha oqibatlarga mos kelishga harakat qilish
Umuman, jamiyatning maqsadi va asosiy prinsiplari, insonlarning o'zlarining va jamiyatning yaxshiligini ta'minlash uchun jamiyatning yaratilish sabablari asosida belgilanadi.
Jamiyatning asosiy prinsiplari jamiyatning rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatadi.
O'zgaruvchanligi va yanada rivojlanish prinsipi, jamiyatning o'zini yanada rivojlantirishiga yordam beradi. Bu prinsip jamiyatning yangi yo'nalishlarga yo'naltirilishi, ilg'or innovatsiyalar va yangiliklarni qabul qilishga, yanada rivojlanishga xizmat qiladi.
Foydalanuvchilarga ishonchlilik bildirish prinsipi, jamiyatning foydalanuvchilariga qarshi yaxshi mulohaza qilishini, ularning talablariga mos javob berishini ta'minlaydi. Bu prinsip jamiyatning foydalanuvchilari uchun ko'proq foydali xizmatlarni ko'rsatishga, ularning jamiyatning yanada rivojlanishiga qo'shilishiga olib keladi.
Adolatli ravishda huquqni muhofaza qilish prinsipi, jamiyatning inson huquqlariga hurmat bildirishini ta'minlaydi. Bu prinsip jamiyatning adolatli va demokratik bo'lishiga, huquqiy davlat tizimini qurishga, insonlarning o'zlarining va jamiyatning yaxshiligini ta'minlashga yordam beradi.
Maxfiylik va xavfsizlikni ta'minlash prinsipi, jamiyatning foydalanuvchilari uchun maxfiylik va xavfsizlikni ta'minlashga yordam beradi. Bu prinsip jamiyatning foydalanuvchilari uchun ishonchli va xavfsiz muhit yaratishga, ularning shaxsiy ma'lumotlarini himoya qilishga yordam beradi.
Ochiqlik va hamkorlik prinsipi, jamiyatning hamkorlik va birlashishni rag'batlantirishiga yordam beradi. Bu prinsip jamiyatning oqibatlari uchun mos kelishga harakat qilish, jamiyatning barcha qadamlarini birgalikda olish, va yagona maqsadga yo'naltirish yordam beradi.
Barcha oqibatlarga mos kelishga harakat qilish prinsipi, jamiyatning barcha oqibatlari uchun mos kelishga harakat qilishga yordam beradi. Bu prinsip jamiyatning iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, diniy, milliy, jinsiy va boshqa oqibatlari o'rtasidagi munosabatlarni yaxshilashga yordam beradi.
Jamiyatning asosiy prinsiplari jamiyatning rivojlanishi uchun katta ta'sir ko'rsatadi, chunki bu prinsiplar jamiyatning yanada rivojlanmasini, insonlarning huquqlarini muhofaza qilishini, xavfsizlik va maxfiylikni ta'minlashini, hamkorlik va birlashishni rag'batlantirishini, oqibatlarning mos kelishini ta'minlaydi.
Jamiyatning asosiy prinsiplari amalga oshirilishida, ularning amalda ko'rsatilishi va amalga oshirilishi jamiyatning barcha sohalarida muhimdir.
Bu prinsiplar quyidagi ko'rsatilgan holda amalda ko'rsatiladi:
O'zgaruvchanligi va yanada rivojlanish prinsipi amalda ko'rsatilishida, jamiyat yangi yo'nalishlarga, ilg'or innovatsiyalar va yangiliklarga qarshi ochiq bo'ladi. Bunday rivojlanishlar jamiyatning iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, diniy, milliy, jinsiy va boshqa sohalarida o'tkazilishi mumkin.
Foydalanuvchilarga ishonchlilik bildirish prinsipi amalda ko'rsatilishida, jamiyat foydalanuvchilarga qarshi yaxshi mulohaza qilishni, ularning talablariga mos javob berishni ta'minlaydi. Bunday mulohazalar foydalanuvchilarning jamiyatning yanada rivojlanishiga qo'shilishiga olib keladi.
Adolatli ravishda huquqni muhofaza qilish prinsipi amalda ko'rsatilishida, jamiyat inson huquqlariga hurmat qilishini ta'minlaydi. Bunda, huquqiy davlat tizimini qurish, insonlarning o'zlarining va jamiyatning yaxshiligini ta'minlash, demokratik huquqiy munosabatlar jamiyat uchun muhimdir.
Maxfiylik va xavfsizlikni ta'minlash prinsipi amalda ko'rsatilishida, jamiyat foydalanuvchilari uchun maxfiylik va xavfsizlikni ta'minlashga yordam beradi. Bunda, shaxsiy ma'lumotlarni muhofaza qilish, xavfsiz muhit yaratish, foydalanuvchilarni zararli ta'sirlardan himoya qilish jamiyat uchun muhimdir.
Ochiqlik va hamkorlik prinsipi amalda ko'rsatilishida, jamiyat hamkorlik va birlashishni rag'batlantirishga yordam beradi. Bunda, jamiyatning barcha oqibatlari o'rtasidagi munosabatlarni yaxshilash, birlashish va hamkorlik jamiyat uchun muhimdir.
Barcha oqibatlarga mos kelishga harakat qilish prinsipi amalda ko'rsatilishida, jamiyatning iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, diniy, milliy, jinsiy va boshqa oqibatlari o'rtasidagi munosabatlarni yaxshilash jamiyat uchun muhimdir. Bunda, oqibatlar o'rtasidagi munosabatlarni yaxshilash, jamiyatning barcha qadamlarini birgalikda olish, yagona maqsadga yo'naltirish jamiyat uchun muhimdir.
Bunday prinsiplarni amalga oshirish uchun adolatli va demokratik huquqiy davlat tizimini qurish, inson huquqlarini muhofaza qilish, foydalanuvchilarga yaxshi mulohaza qilish, maxfiylik va xavfsizlikni ta'minlash, ochiqlik va hamkorlikni rag'batlantirish va oqibatlarga mos kelishga harakat qilish muhimdir. Bu prinsiplar amalda ko'rsatilishida, jamiyat yanada rivojlanadi va insonlarning hayoti yanada yaxshilanadi.
O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, O'zbekistonning asosiy qonun hujjati hisoblanadi va mamlakatning yuridik tuzilmasini aniqlaydi. Konstitutsiyada O'zbekiston Respublikasi huquqiy davlat sifatida, inson huquqlari va erkinliklarini muhofaza qilish, demokratik tizim, ijtimoiy adolat, millat va diniy tinchlik, madaniy va iqtisodiy rivojlanish, tantanali siyosat, ekologik xavfsizlik, O'zbekistonning mustaqilligi va yurtimizning yaxshi yashash sharoitlarini ta'minlash maqsadlari belgilanadi.
O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasining asosiy tushunchalari quyidagilardir:
O'zbekiston Respublikasi huquqiy davlatdir va inson huquqlarini va erkinliklarini muhofaza qilish, demokratik tizim, ijtimoiy adolat, millat va diniy tinchlik, madaniy va iqtisodiy rivojlanish, tantanali siyosat, ekologik xavfsizlik, O'zbekistonning mustaqilligi va yurtimizning yaxshi yashash sharoitlarini ta'minlash maqsadlarini o'z ichiga oladi.
Konstitutsiya O'zbekiston Respublikasi Prezidenti, Oliy Majlis, Qonunchilik sudini, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasini, mahalliy hokimiyat va boshqa hukumat organlarini aniqlaydi.
Konstitutsiya inson huquqlarini, umumiy qonunlarni qabul qilish tartibini, milliy va diniy tinchlikni ta'minlashni, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishni, xalqaro hamkorlikni, ekologik xavfsizlikni va yurtimizning mustaqilligini ta'minlashni belgilaydi.
Konstitutsiya ijtimoiy adolat, xalqaro hamkorlik, O'zbekiston Respublikasi mustaqilligi, milliy va diniy tinchlik, madaniy rivojlanish, ekologik xavfsizlikni ta'minlash, tantanali siyosat va boshqa muhim masalalarni aniqlaydi.
Konstitutsiya O'zbekiston Respublikasi Prezidenti, Oliy Majlis, Qonunchilik sudini va boshqa hukumat organlarining faoliyatini tuzatish tartibini va o'zaro munosabatlarni aniqlaydi.
O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi mamlakatning huquqiy va siyosiy tuzilmalarini belgilaydi va O'zbekistonning umumiy rivojlanishiga, inson huquqlarining muhofazasi va yurtimizning yaxshi yashash sharoitlarini ta'minlashga yo'l ochadi. Konstitutsiya O'zbekistonning barcha insonlari uchun umumiy qonun, umumiy qaror, qarorgoh hujjati sifatida xizmat qiladi.

2. Fuqarolik huquqlari va erkinliklari

"Fuqarolik huquqlari va erkinliklari" deb Uzbekistonda odamlar uchun qonun bilan belgilangan huquqlardan iborat. Bu huquqlar Uzbekiston Konstitutsiyasi, qonun hujjatlari va davlat tashkilotlarining qarorlari bilan belgilanadi.
Bu huquqlar orqali har bir fuqaro, o'zining shaxsiy erkinliklarini, maishiy va ijtimoiy huquqlarini, jinsiy, milliy, diniy, siyosiy va boshqa turlardagi tushunchalarini e'tirof etishi, o'z fikrlarini ifoda qilishi, ijtimoiy hayotida qatnashishi, oliy ta'lim olishi, ish topishi, oilaviy hayoti tashkil qilishi va boshqa bir qancha huquqlardan foydalanishi mumkin.
Fuqarolik huquqlari va erkinliklari, davlat tashkilotlari va fuqarolarning o'rtasidagi munosabatlarda ham muhim ahamiyatga ega. Bu huquqlar va erkinliklarni muhofaza qilish uchun, fuqarolar va davlat tashkilotlari o'zaro hamkorlik qilishi zarur.
Inson va fuqaroning huquq va erkinliklari - insonga bekamu koʻst yashash imkoniyatini beruvchi va iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, siyosiy sohalarda oʻz imkoniyat va talablarining amalga oshirilishini taʼminlovchi huquqiy maqom. Inson huquqlari va erkinliklariga rioya etish Oʻzbekiston Respublikasi konstitutsiyaviy tuzumining asosidir. OʻzR Konstitutsiyasida qayd etilgan huquq va erkinliklar: qonunlarning mazmuni va qoʻllanilishiga hamda qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi hokimiyat faoliyatiga bevosita taʼsir koʻrsatadi; Oʻzbekistonning har bir fuqarosiga, uning jinsi, irqi, millati, tili, diniy eʼtiqodi, ijtimoiy kelib chiqishi, maslagi, shaxsiy va ijtimoiy ahvolidan qatʼi nazar, inson huquqlari va erkinliklari buzilmasligini, sud yoʻli bilan himoya qilinishini ka-folatlaydi. Konstitutsiya barcha fuqarolarning qonun oldida tengligiga asoslangan holda, oʻzgalarning huquqlariga hurmat bilan qarash tamoyillarini, oʻzgalarning qonuniy manfaatlarini, huquq va erkinliklarini buzish hisobiga oʻz huquq va erkinliklarini roʻyobga chiqarishga yoʻl qoʻyilmaslikka, ijtimoiy adolat va hamjihatlikni taʼminlashga qaratilgan. OʻzRda I. va f. h. va e. amalga oshirilishiga davlat kafolat beradi. Oʻz navbatida respublika hududida yashovchi shaxslar Konsti-tutsiyada taʼkidlangan huquq va erkinliklarga, xalqaro huquq meʼyorlariga rioya etishi zarur. Umum eʼtirof qilgan mazkur xalqaro meʼyoriy manbalar Birlashgan Millatlar Tashkilotining Inson huquqlari umumjahon deklaratsi-yasi, Bola huquqlari toʻgʻrisida konvensiya va OʻzR qoʻshilgan yana bir qator xalqaro hujjatlardir.
Fuqarolik huquq va erkinliklari har bir inson tug'ilgandan boshlab ega bo'lgan asosiy huquqlardir. Bu huquqlar har bir fuqaroning huquqiy, siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va inson huquqlaridir.
Fuqarolarning huquq va erkinliklariga quyidagilar kiradi:
Xususiyat: Fuqarolik huquqlari va erkinliklari barcha uchun asosiy va majburiy qonuniy qoidalar bo'lishi kerak. Bu huquqlar qatoriga inson erkinligi, voqealar bilan bog'liq huquqlar, ish bilan ta'minlash, ta'lim olish, ijtimoiy siyosatda ishtirok etish, ma'lumot olish va boshqalar kabi ko'plab asosiy huquqlar kiradi.
Huquqiy himoya: Fuqarolarning huquq va erkinliklari konstitutsiyalar, qonunlar, farmonlar va boshqa huquqiy hujjatlar bilan kafolatlanadi. Bu huquq va erkinliklar odamlarga xizmat qiluvchi huquqiy himoya tizimlari bilan himoyalanishi kerak.
O'tkazish imkoniyati: Fuqarolik huquqlari va erkinliklari hamma uchun o'tkazilishi kerak. Bu huquq va erkinliklar insonning kelajakdagi rivojlanishiga, ularning amalga oshirilishi esa jamiyatning sadoqatiga va yanada rivojlanishiga yordam beradi.
Hamkorlik: Fuqarolarning huquq va erkinliklari barcha insonlar uchun bir xil bo‘lib, ularni amalga oshirishdagi qiyinchiliklarni bartaraf etishda hamkorlik va hamjihatlik muhim ahamiyatga ega.
Yuridik javobgarlik: Fuqarolarning huquq va erkinliklari shaxslarning yuridik javobgarligi hamda qonunlar va qonunlarda nazarda tutilgan huquqiy himoya tizimlari orqali himoya qilinishi kerak.
Ehtiyojlarni qondirish: Fuqarolik huquq va erkinliklari barcha odamlarga xosdir va ularni amalga oshirish inson ehtiyojlarini qondirish uchun zarurdir.
Huquqiy ta'lim: Fuqarolarning huquq va erkinliklari odamlarga huquqiy bilimlarni olish imkonini beradi va ularni qo'llab-quvvatlash kerak.
Fuqarolarning huquq va erkinliklari insonning asosiy huquqlari bo‘lib, ularning amalga oshirilishi inson erkinligini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. Jamiyatda fuqarolik huquq va erkinliklarining amalda namoyon bo‘lishi odamlarning tinchligi, baxt-saodati va rivojlanishi uchun zarurdir.

3. Jamiyat va davlatning munosabatlari

Jamiyat tushunchasi. Insoniyat tarixida murakkab xodisa sifatida jamiyat, davlat, huquq to’g’risida turli fikrlar mavjud bo’lib kelgan. Inson yaralibdiki, har doim jamiyat bilan alohida bo’lib, u jamiyatdan tashqarida yashay olmaydi.
Jamiyat insonsiz mavjud bo’lmasligi kabi inson ham jamiyatsiz mavjud emas. Jamiyatning yuksalishida, rivojlanishida, ulkan yutug’larga ega bo’lishida eng birinchi o’rinni inson egallaydi. Inson vujudga kelishi bilan u yashashga intiladi, oldidagi to’sqinliklarni, qiyinchiliklarni yengishga harakat qiladi, izlanadi, tirishib-tirmashib hayot uchun kurashadi. Bu kurash, yashash jarayonida davlat, jamiyat insonga yordam beradi.
Inson o’z fikr, hayot tajribasi orqali jamiyatda o’zining yashash tarzini, huquqiy holatini o’rganishi zarurligini bilib boradi. Davlat idoralarida ishlovchi insonlar maxsus tartib doirasida qonun - qoidalar qabul qilinishini amalga oshiradilar. Bu qonun - qoidalarni ham inson taklif etadi, davlat organlari tasdiqlaydi. Inson juda katta kuchga, salohiyatga ega.
Jamiyat esa odamlarning o’zaro bog’liqligi, hamkorligi asosida tashkil topadi, shakllanadi, rivojlanadi. Jamiyat bugun birlashib ertaga tarqalib ketadigan uyushma emas. Bu mustahkam, bir-biriga bog’langan, doim yashash imkoniyatiga ega jamoa uyushmasidir. Jamoa esa insonlardan tashkil topadi. Demak inson – jamiyat asoschisi. Jamiyatni insonsiz tasavvur qilib bo’lmaydi.
Inson vujudga kelishi davridan boshlab jamiyatda o’z xulqi, yurish-turish tartibini shakillantirib borgan. Odamlarning birinchi munosabatlari tartib, ahloq qoidalari asosida namoyon bo’lgan.
Jamiyatda insonlar ma’lum bir qiziqish, ehtiyoj, manfaatlarga ko’ra birlashadilar va o’zaro munosabatda bo’ladilar. Jamiyatda biologik qonunlar emas, balki ijtimoiy qonunlar amal qiladi va bu qonunlar insonlar bilan bog’liq bo’ladi.
Inson - birlashgan jamiyat murakkab, tobora rivojlanib, takomillashib boradigan oilaviy, milliy, sinfiy, tabaqaviy, diniy, ahloqiy munosabatlarni keltirib chiqaradigan ijtimoiy taraqqiyot mahsulidir.
Jamiyat ilmiy adabiyotlarda ko’p jihatdan ijtimoiy munosabatlar tizimi nuqtai nazaridan o’rganiladi, uning negizini iqtisodiy munosabatlar tashkil etish va uning asosida turli ustqurmalar, maslan, siyosat, davlat, huquq, sa’nat, adabiyot va boshqalar qurilishi e’tirof etiladi.
Jamiyat vujudga kelganidan boshlab bugungi kunga qadar rivojlanib kelmoqda. Jamiyatda turli ijtimoiy yoki siyosiy vazifani bajaruvchi tashkilotlar, uyushmalar, birlashmalar paydo bo’ladi.
Jamiyatning birinchi tabiiy bo’g’ini sifatida oila paydo bo’lgan. Oila jamoasi qarindoshlik munosabatlariga asoslangan. Oila jamoasi tashqi hujumdan himoyalanib, harbiy yurishlar tashkil qilish, jamoa bo’lib ov qilish uchun qarindoshlik asosida yirik uyushmalarga birlashishi mumkin bo’lgan. Sekin-asta mehnat, oziq-ovqat, oila-nikoh munosabatlari vujudga kelgan.
Kishilarning dastlabki uyushmasi umumiy mehnat, mulk, qon-qarindoshlikka asoslangan tashkilotlarga bo’lingan. Bu tashkiliy tuzilish urug’ deb atalgan. Urug’ kishilarning shaxsiy uyushmasi bo’lgan. Urug’ni obro’-e’tiborli, izzat-hurmatga sazovor shaxs ijtimoiy asosda boshqargan va kishilar ustidan hokimlik qilgan. Ushbu hokimiyat ijtimoiy hokimiyat bo’lib, jamiyatni tartibga soladi. Hokimiyat tufayli jamiyat hayotida sodir bo’ladigan ijtimoiy munosabatlar tartibga solinadi va ular ma’lum bir maqsad va vazifalarning bajarilishiga yo’naltirilgan bo’ladi.
Jamiyatning ilk davrida hokimiyatning oliy organi barcha urug’ a’zolarining yig’ini, majlisi bo’lgan. Urug’ rahbari-oqsoqolning urug’ga rahbarlik qilishi imkoniyatlari cheksiz bo’lgan. U zarur bo’lganda urug’ a’zolarining umumiy yig’ilishlarida muhim masalalarni hal qilgan. Ayrim qoida va odat normalarini buzganlarga nisbatan chora ko’rgan.
Urug’larning ko’payishi, hayotning rivojlanishi insoniyat tomonidan kashf etilgan jamiyatning yangi tarixiy bosqichga o’sib o’tishiga olib keldi. YAngi brsqichning o’ziga xos xususiyati davlat va huquqning paydo bo’lishidir.
Jamiyat- (arabcha “jamiyat”-jamlangan, birlashgan). Keng ma’noda: tarixan qaror topgan, muayyan ehtiyoj va manfaatlar asosida o’zaro birlashgan guruhlar sinflar, qatlamlar. faoliyatlarining majmuidir. Tor ma’noda: ijtimoiy munosabtlarning muayyan shaklidir.
Jamiyat va davlatni aynan bir narsa deb qaramaslik lozim, jamiyat tushunchasi davlat tushunchasiga qaraganda keng ma’noni ifodalaydi.
Davlat paydo bo’lguniga qadar jamiyatda ijtimoiy hokimiyat bo’lib, uning o’ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat:
Ijtimoiy hokimiyat faqatgina urug’ doirasida amal qilgan va qon-qarindoshlik urug’ning irodasini ifoda etgan;
Ijtimoiy hokimiyat ilk demokratiyaga asoslangan bo’lib, o’z-o’zini boshqarishni amalga oshirgan;
Ijtimoiy hokimiyatning organi bo’lib, oqsoqollar, harbiy boshliqlarning urug’ yig’ini bo’lgan;
Davlat paydo bo’lguniga qadar jamiyatda munosabatlar ijtimoiy normalar bilan tartibga solingan;
Ijtimoiy munosabatlar urf-odat qoidalari bilan tartibga solingan;
Ijtimoiy normalar kishilarning ongida va ularning xulqida namoyon bo’lgan;
Ijtimoiy qabila va urug’ a’zolarining qiziqishini ifoda etgan va uni yozib qo’yilmagan;
Ijtimoiy normalar asosan odat kuchi bilan ta’minlangan, shuningdek, ishontirish (e’tiqod) va majburlash choralari bilan amalga oshirilgan;
Normalar asosan taqiqlash usuli bilan ta’minlangan.
Jamiyat va davlatning munosabatlari o'z ichiga "fuqarolik va huquqiy davlat" kabi tuzilmalarining qatnashishini ta'minlash maqsadida tashkil etilgan. Jamiyat davlatning barcha sohalari uchun o'zining xususiyatlari va vazifalari bo'yicha belgilangan siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy muhiti yaratadi. Jamiyat davlatning barcha sohalari bilan o'zaro munosabatda bo'lishi kerak va barcha fuqarolarning huquqlarini himoya qilishi, ularning talablari va ehtiyojlari bo'yicha ishlarini amalga oshirishi kerak.
Davlat va jamiyatning munosabatlari barcha fuqarolarning huquqlarini va erkinliklarini ta'minlash, ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanish, rivojlanishning barcha turlarini rag'batlantirish, madaniy yondashuvni oshirish, o'zaro qarashlarni yechish, jamiyatdagi nozik guruhlarni himoya qilish, ekologik xavfsizlikni ta'minlash va mustaqillikni saqlash maqsadlari bilan bog'liqdir.
Davlat va jamiyat o'zaro aloqalarni o'z ichiga olgan holda bir-biriga qarshi kurashish kabi yo'nalishlarga ham ega bo'lishlari mumkin. Bunday holatlar odatda siyosiy, iqtisodiy yoki ijtimoiy muammolardan kelib chiqadi. Bu munosabatlar odatda qonunlar, siyosiy tuzilmalar, jamiyat tashkilotlari, media va boshqa asosiy huquqiy vositalar orqali hal qilinadi.
Aslida, davlat va jamiyatning munosabatlari jamiyatning rivojlanishiga va mustaqilligiga juda ko'p ta'sir ko'rsatadi. O'zining huquqiy va insoniyatga oid tuzilmalarini amalga oshiradigan qatnashuvchi jamiyatga ega bo'lgan davlat, jamiyatning erkinliklari va huquqlarini ta'minlash uchun zarur bo'lgan huquqiy tizimlar, siyosiy tuzilmalar, ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishlarni rag'batlantirish uchun tadbirlar va boshqa ko'p narsalarni amalga oshiradi. Bunday holatda, jamiyat va davlat bir-biriga qarshi kurashmasdan, o'zaro qo'llab-quvvatlash orqali kelajakdagi rivojlanish uchun birgalikda ish olib borishadi.
"Jamiyat va davlatning munosabatlari" Uzbekistonda o'zining shaxsiy erkinliklari, huquqlari va majburiyatlari bor jamiyat a'zolari va davlat tashkilotlari orasidagi munosabatlarni tushunish, aniqlash va boshqarishga bag'ishlangan ilmiy yonalishdir.
Jamiyat va davlatning munosabatlari o'z ichiga jamiyatda fuqarolik huquqlarini muhofaza qilish, ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishni ta'minlash, milliy birlik va mazmunli muxitni saqlash, davlat xizmatlarini taqsimlash va boshqalar kabi ko'plab masalalarni oladi.
Bu munosabatlar o'z ichiga Respublika Konstitutsiyasi, qonun hujjatlari, qarorlar va boshqa qonunlar bilan belgilangan huquqiy va siyosiy normativ hujjatlarni tashkil qiladi. Jamiyat va davlatning munosabatlari, barcha fuqarolarga barqaror, adolatli va barqaror munosabatlar ta'minlashga yo'l qo'yadi.
Jamiyat va davlatning munosabatlari, ko'p masalalarni o'z ichiga oladi. Bunday masalalar o'zaro bog'liq bo'lgan fuqarolik huquqlari, ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyot, davlat xizmatlarining taqsimlanishi va boshqalar kabi masalalarni o'z ichiga oladi.
Birinchi navbatda, jamiyat va davlatning munosabatlari fuqarolik huquqlari bilan bog'liq masalalarni o'z ichiga oladi. Bu huquqlar fuqarolarning shaxsiy erkinliklari, maishiy va ijtimoiy huquqlari, jinsiy, milliy, diniy, siyosiy va boshqa turlardagi tushunchalari va boshqa huquq va erkinliklarni o'z ichiga oladi.
Ikkinchi navbatda, jamiyat va davlatning munosabatlari ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyot bilan bog'liq masalalarni ham o'z ichiga oladi. Bu masalalar, jamiyatdagi fuqarolar va davlat tashkilotlari o'rtasida rivojlanish, sarmoya, innovatsiyalar, turizm va boshqa sohalarda hamkorlikni o'z ichiga oladi.
Uchinchi navbatda, jamiyat va davlatning munosabatlari davlat xizmatlarining taqsimlanishi va boshqa amaliyotlar ham o'z ichiga oladi. Bu masalalar davlat tashkilotlari va fuqarolar o'rtasida hamkorlikni talab qiladi, masalan, xavfsizlik, bog'lanish, ta'lim va boshqa boshqa ko'plab sohalarda.
Jamiyat va davlatning munosabatlari, uchta ko'p muhim masalalarni o'z ichiga oladi va fuqarolar va davlat tashkilotlari o'rtasidagi munosabatlarni ta'minlashda juda muhim ahamiyatga ega.
Jamiyat va davlatning munosabatlari ta'lim sohasida hamkorlikning katta ahamiyati bor. Bu munosabatlarda, davlat tashkilotlari va jamiyat a'zolari o'rtasida ta'limni rivojlantirish, uni sifatli va muvofiqlikka javob beradigan holatda tashkil etish va ta'minlash maqsadga muvofiq amalga oshiriladi.
Bunday hamkorlik, ta'lim sohasidagi bir qancha masalalarni o'z ichiga oladi, masalan:
Ta'limning sifatini oshirish: Davlat tashkilotlari va jamiyat a'zolari o'rtasida munosabatlar ta'limning sifatini oshirishga yordam beradi. Bu jamiyatning ta'lim nazariyasini muhimligini, ta'limda ijtimoiy adolat va barqarorlikni ta'minlashni, talabalar va o'qituvchilar huquqlarini muhofaza qilishni va boshqalar kabi masalalarni o'z ichiga oladi.
Ta'limning tarqalishini ta'minlash: Jamiyat va davlatning munosabatlari ta'limning rivojlanishini ta'minlashda hamkorlik qiladi. Bu, ta'limda innovatsionlar va yangiliklarni kirishga tayyorlash, oliy ta'lim tizimini rivojlantirish, talabalarning kasbiy tayyorligini oshirish va boshqa ta'lim sohasidagi masalalar bo'yicha yordam berishni o'z ichiga oladi.
Ta'limning huquqiy asoslari: Jamiyat va davlatning munosabatlari ta'limning huquqiy asoslarini ta'minlashda hamkorlik qiladi. Bu, ta'limda fuqarolik huquqlarini muhofaza qilish, shaxsiy erkinliklarni ta'minlash, talabalarning huquq va erkinliklarini muhofaza qilish va boshqa huquqiy masalalarni o'z ichiga oladi.
Bunday hamkorlik ta'lim sohasidagi ko'plab masalalarni o'z ichiga oladi va ta'limda ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishni ta'minlash uchun muhim ahamiyatga ega.

4. Davlatning asosiy prisplari va maqsadi

Davlatning asosiy prinsiplari va maqsadi har bir mamlakat uchun o'ziga xosdir va har bir davlatning o'zining siyosiy, iqtisodiy va huquqiy tuzilmalari uchun belgilangan. Bunday prinsiplar va maqsadlar odatda konstitutsiyada, qonunlarda va boshqa huquqiy hujjatlarda kafolatlangan.
Davlatning asosiy prinsiplari quyidagilardir:
Huquqiy davlat: Huquqiy davlat, inson huquqlarini himoya, qonunlarni rivojlantirish, huquqiy munosabatlar tizimini amalga oshirish, ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishni ta'minlash va millatning mustaqilligini saqlash maqsadlari bilan tashkil etilgan.
Demokratik tizim: Demokratik tizim, har bir fuqaro uchun ovoz berganligi hisoblanadi va hukumat organlarining iktidorga kelish usuli ovoz bergan fuqarolar tomonidan belgilanadi.
O'zaro munosabatlar: Davlatning boshqa davlatlar bilan o'zaro munosabatlari, xususan diplomatik va iqtisodiy munosabatlar, jahon siyosiy jihatda o'ziga xos ahamiyatga ega.
Har bir davlatning o'zining xususiyatlari va o'ziga xos maqsadlari bo'ladi, shuning uchun davlatlar o'zlarining siyosiy, iqtisodiy va madaniy tuzilmalarini o'zgartirish, rivojlantirish yoki boshqa davlatlarni o'zaro qo'llab-quvvatlashlari mumkin.
Davlatning asosiy maqsadi esa millatning mustaqilligini saqlash, inson huquqlarini himoya qilish, ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishga yo'naltirish va mamlakatning xalqi uchun yaxshi hayot sharoitlarini yaratishdir. Bu maqsadlar, davlatning iqtisodiy sohada rivojlanish, ta'lim, sog'liqni saqlash, ekologik xavfsizlik, inson huquqlari va erkinliklarining ta'mini va boshqa ko'p sohalarni o'z ichiga oladi.
Bularning yanada joriy etilishi, davlatning o'zining siyosiy va iqtisodiy tuzilmalarini yaxshi amalga oshirish, huquqiy munosabatlar tizimini rivojlantirish, inson huquqlari va erkinliklarini ta'minlash, jamiyatning nozik guruhlari uchun himoya tizimlarini rivojlantirish, milliy va xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qilish va boshqa ko'plab tadbirlarni amalga oshirish bilan amalga oshiriladi.
Davlat huquqi — muayyan davlatning ijtimoiy tuzumi, davlat tuzilishi asoslari va davlat hokimiyati organlarining tashkil etilishini, inson va fuqarolarning asosiy huquklari, erkinliklari va burchlarini hamda saylov tizimini belgilovchi va tartibga solib turuvchi huquqiy normalar yigʻindisi. "Davlat huquqi" atamasi bilan bir qatorda konstitutsiyaviy huquq atamasi qoʻllanilib kelinmoqda, ularning predmeti va tadqiqot obʼyektlari bir xil boʻlganligi bois sinonim sifatida tushunmoq kerak. Bundan tashqari davlat huquqi uch maʼnoda: huquq tarmogʻi, fan va oʻquv kursi sifatida qoʻllaniladi.
Oʻzbekiston Respublikasi D. h. — Oʻzbekiston Respublikasi huquq tizimining yetakchi tarmogʻi hisoblanadi; uning normalari davlat va jamiyatning iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy asoslarini, davlat hokimiyatini amalga oshirish hamda jamiyat, davlat va shaxs orasidagi munosabatlarni tashkil etuvchi ijtimoiy munosabatlarni oʻrnatadi, rivojlantiradi va huquqiy tartibga solib turadi. Shu bois D. h.ning asosiy prinsiplari, qoidalari va normalari huquq tizimining boshqa tarmoqlari (jinoyat, jinoyat-protsessual, fuqarolik, fuqarolik-protsessual, maʼmuriy, xoʻjalik, mehnat huquqi va sh.k.)ni belgilab beradi. Oʻzbekiston Respublikasi D. h.ning bosh manbai Oʻzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi hisoblanadi. D. h. manbalarini Qorakalpogʻiston Respublikasining Konstitutsiyasi, shuningdek, davlat-huquqiy mazmunga ega boʻlgan yoki davlat-huquqiy munosabatlarni tartibga soladigan normalarni oʻz ichiga olgan konstitupiyaviy va oddiy qonunlar, Prezident farmonlari va karorlari, Oliy Majlis reglanmenti, nizomlar, Vazirlar Mahkamasining qarorlari, mahalliy hokimiyatning qarorlari, Oʻzbekiston Respublikasining boshqa davlatlar bilan tuzgan bitim va shartnomalari tashkil etishi mumkin. Jamiyatdagi munosabatlarni D. h. normalari bilan tartibga solish natijasida kelib chiqadigan munosabatlarni davlat-huquqiy munosabatlar deb ataladi . Davlat-huquqiy munosabatlarning ishtirokchilari davlat-huquqiy munosabat subʼyektlari deb ataladi. Oʻzbekiston Respublikasida davlat-huquqiy munosabatlarning asosiy subʼyektlari quyidagilardan iborat: davlat sifatida Oʻzbekiston Respublikasi; Oʻzbekiston Respublikasining xalqi; Oʻzbekiston Respublikasi fuqarolari, chet el fuqarolari va fuqaroligi boʻlmagan shaxslar; Qoraqalpogʻiston Respublikasi; Oʻzbekiston Respublikasining davlat organlari (Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti, Oliy Majlis, Vazirlar Mahkamasi, sudlov organlari, vazirliklar, davlat qoʻmitalari, barcha pogʻonadagi xalq deputatlari Kengashlari va hokimliklar); deputatlar va ularning uyushmalari; saylov komissiyalari; jamoat birlashmalari; fuqarolarning oʻzini oʻzi boshqarish organlari va b.
Oʻzbekistonda D. h. fanining rivojlanishi asosan 20-asrning 20-y.laridan boshlandi va mustaqillik yillarida keng qamrov oldi. Oʻzbekistonda huquqiy demokratik davlat qurilishi va fuqarolik jamiyati shakllantirilishi, davlat hokimiyatining tashkil etilishi va faoliyatining takomillashtirilishi, inson huquqlari va erkinliklarining taʼminlanishi, siyosiy tizimning erkinlashtirilishiga doir O. Eshonov, A. Aʼzamxoʻjayev, Sh. Oʻrazayev, A. Toʻlaganov, A. Azizxoʻjayev, 3. Islomov, H. Boboyev, O. Husanov, R. Qayumov, X. Odilqoriyev, E. Xalilov, U. Tojixonov, A. Saidov, M. Fayziyev, S. Sultonov kabi huquqshunos olimlarning ishlari eʼtiborga loyikdir.

5. Qonunchilik ijodkorligini rivojlantirish usullari

Qonunchilik ijodkorligini rivojlantirish usullari quyidagilar bo'lishi mumkin:
1. Tadqiqot va innovatsiyalar: Qonunchilik sohasida tadqiqot va innovatsiyalar, yangi usullar va texnologiyalar o'rganishning katta ahamiyati bor. Bunda, qonunchilik ijodkorlari yangi qonunlar, qonun hujjatlari, shartnomalar va boshqa hujjatlar yaratish uchun o'zlarining ish faoliyatini yaxshiroq ko'rgan holda rivojlantirishlari lozim.
2. Kooperatsiya: Qonunchilik ijodkorlari o'zaro kooperatsiyani rivojlantirsa bo'ladi. Bunda, ular tashkiliy tuzilma yoki xususiy fermerlik korxonalariga qo'shimcha qiziqishli shartnomalar yoki to'lov shakllarini taklif etishi mumkin. Shunday qilib, ularning ish faoliyatini sezilarli darajada oshirilishi mumkin.
3. O'quv kurslar va seminarlar: Qonunchilik sohasida yangi bilimlarni o'rganish uchun o'quv kurslari va seminarlar uchun imkoniyat berilishi zarurdir. Bu usul orqali qonunchilik ijodkorlari yangi bilimlarni o'rganishga imkon beriladi.
4. Hamkorlik: Qonunchilik ijodkorlari hamkorlik qilish orqali o'zlarining ish faoliyatini rivojlantirishlari mumkin. Ular yangi qonunlarni yaratish uchun o'zaro fikir almashish va kooperatsiya qilish orqali, bir-biriga yordam berish imkoniyatiga ega bo'ladi.
5. Marketing: Qonunchilik ijodkorlarining mahsulotlarini sotish uchun marketing strategiyalari rivojlantirishi kerak. Bu strategiyalar, mahsulotni doimiy ravishda reklama qilish, mijozlar bilan aloqada turish va boshqa usullar orqali sotib olishni kengaytirish imkonini beradi.
6. Sertifikatlash: Qonunchilik ijodkorlari sertifikatlashning katta ahamiyati borligini tushunishi kerak. Bu, ularning mahsulotlarini xalqaro bozorda talabni oshirishi uchun zarurdir.
7. Qo'shimcha resurslar: Qonunchilik ijodkorlari qo'shimcha resurslarni topishi mumkin. Mijozlarning talablari va buyurtmalari asosida, ular yangi mahsulotlar rivojlantirishi uchun qo'shimcha resurslarga ega bo'lishadi.
8. Mijoz bilan aloqa: Qonunchilik sohasida ko'p mijozlar borligi sababli, ular bilan aloqa saqlash zarurdir. Shunday qilib, qonunchilik ijodkorlari o'zlarining mahsulotlarini mijozlarga ko'rsatish va ularning talablari va buyurtmalari asosida rivojlantirishlari mumkin.
Qonunchilikning tahlili va baholash: Qonunchilikning tahlili va baholash, qonunlar tizimini yaxshilash uchun muhim hisoblanadi. Bu jarayonda, mavjud qonunlar, qarorlar, nizomlar va farmonlar, uning ishlashida chiqadigan muammolarni aniqlash uchun tahlil qilinadi va ularning amalga oshirilishida yuzaga keladigan muammolarni hal qilish uchun yangi qonunlar va farmonlar ishlab chiqiladi.
Huquqiy tizimning kengaytirilishi: Huquqiy tizimning kengaytirilishi, qonunchilik ijodkorligini rivojlantirishning muhim usullaridan biridir. Bu holatda, huquqiy tizimni kengaytirish uchun yangi qonunlar va farmonlar ishlab chiqiladi, shuningdek, mavjud qonunlar va farmonlar taxrirlanadi va o'zgartiriladi.
Huquqiy tizimning standartlashtirilishi: Huquqiy tizimning standartlashtirilishi, qonunchilik ijodkorligini rivojlantirishning muhim usullaridan biridir. Bu jarayonda, qonunlar, farmonlar va nizomlar standartlashtiriladi va ularga o'zaro moslashishni ta'minlash maqsadida yana bir qonun yoki farmon ishlab chiqiladi.
Muammolar yechish uchun yangi yondashuvlar ishlab chiqilishi: Qonunchilik ijodkorligini rivojlantirishning boshqa usuli, muammolarni yechish uchun yangi yondashuvlarni ishlab chiqishdir. Bu jarayonda, huquqiy tizimni yaxshilash uchun yangi ilmiy tadqiqotlar olib boriladi va yangi yondashuvlar ishlab chiqiladi.
Jamiyatning talablariga javob berish: Qonunchilik ijodkorligini rivojlantirishning boshqa muhim usuli, jamiyatning talablariga javob berishdir. Bu jarayonda, qonunlar va farmonlar, jamiyatning yangi talablari va o'zgaruvchilari bilan moslashish uchun o'zgartiriladi.
Huquqiy tizimning rivojlantirilishi, jamiyatning talablari va yagona qonunlar tizimining yaxshilashini ta'minlash maqsadida amalga oshiriladi. Bu jarayonda, yangi qonunlar va farmonlar ishlab chiqiladi, qonunlar, farmonlar va nizomlar taxrirlanadi va huquqiy tizimni kengaytirish uchun yondashuvlar ishlab chiqiladi.
Qonunchilikning standartlashtirilishi jarayonida qonunlar quyidagi usullarda taxrirlanadi:
Qonunlar va farmonlarning tahlili: Qonunchilikning standartlashtirilishi jarayonida, mavjud qonunlar va farmonlar tahlil qilinadi. Bu tahlil jarayonida, qonunlarning va farmonlarning muqobil qonunlar va farmonlarga nisbatan qanday standartlarga ega ekanligi tahlil qilinadi.
Standartlar jamlanmasi yaratilishi: Qonunlar va farmonlar uchun standartlar jamlanmasi yaratiladi. Bu jamlanma, qonun va farmonlar uchun kerakli standartlarni aniqlashda yordam beradi.
Standartlar jamlanmasi ko'rib chiqilishi: Standartlar jamlanmasi, qonunlar va farmonlar uchun kerakli standartlarni aniqlashda yordam beradi. Bu jarayonda, standartlar jamlanmasi ko'rib chiqiladi va qonunlarni va farmonlarni qayta tahlil qilish uchun o'zgartirishlar kiritilishi mumkin.
Yangi qonunlar va farmonlar ishlab chiqilishi: Qonunchilikning standartlashtirilishi jarayonida, yangi qonunlar va farmonlar ishlab chiqilishi mumkin. Bu yangi qonunlar va farmonlar, standartlar jamlanmasi asosida yaratilgan standartlarga mos kelishlari uchun ishlab chiqiladi.
Mavjud qonunlar va farmonlar taxrirlanishi: Qonunchilikning standartlashtirilishi jarayonida, mavjud qonunlar va farmonlar taxrirlanadi va o'zgartiriladi. Bu o'zgartirishlar, yangi standartlarga mos kelish uchun amalga oshiriladi.
Qonunchilikning standartlashtirilishi jarayonida, qonunlar va farmonlar uchun standartlar yaratiladi va standartlar jamlanmasi ko'rib chiqiladi. Bu jarayonda, yangi qonunlar va farmonlar ishlab chiqilishi mumkin va mavjud qonunlar va farmonlar taxrirlanadi va o'zgartiriladi. Standartlashtirilgan qonunlar va farmonlar, huquqiy tizimni yaxshilash uchun katta ahamiyatga ega bo'ladi va jamiyatga huquqiy munosabatlar to'g'risida qaror qabul qilishda yordam beradi.
Qonunchilikning standartlashtirilishi jarayonida qonunlar va farmonlar uchun standartlar jamlanmasi ko'rib chiqilish jarayonida quyidagi ishlar amalga oshiriladi:
Standartlar jamlanmasi ko'rib chiqilishi: Qonunlar va farmonlar uchun standartlar jamlanmasi, ko'rib chiqiladi, standartlarning qonunlar va farmonlar bilan mos kelishini tekshirish uchun.
Tekshirish natijalari tahlili: Standartlar jamlanmasi ko'rib chiqilish jarayonida, tekshirish natijalari tahlil qilinadi. Bu tahlil jarayonida, standartlar jamlanmasi bilan mos kelishmaydigan qonunlar va farmonlar aniqlanadi.
Standartlarni yangilash: Qonunlar va farmonlar uchun standartlar jamlanmasi, tekshirish natijalariga asosan yangilanadi. Bu jarayonda, standartlar jamlanmasining yangi versiyalari ishlab chiqiladi.
Qonunlar va farmonlar o'zgartirilishi: Tekshirish natijalariga asosan, qonunlar va farmonlar o'zgartirilishi mumkin. Bu o'zgartirishlar, standartlar jamlanmasi bilan mos kelish uchun amalga oshiriladi.
Standartlar jamlanmasi yaratish: Qonunlar va farmonlar uchun yangi standartlar jamlanmasi yaratilishi mumkin. Bu yangi standartlar, qonunlar va farmonlar bilan mos kelish uchun ishlab chiqiladi.
Standartlar jamlanmasi, qonunlar va farmonlar uchun kerakli standartlarni aniqlashda yordam beradi. Standartlar jamlanmasi ko'rib chiqilish jarayonida, qonunlar va farmonlar bilan mos kelishmaydigan standartlar aniqlanadi va ularni yangilash uchun harakat qilinadi. Yangi standartlar jamlanmasi yaratish jarayonida qonunlar va farmonlar bilan mos kelish uchun yangi standartlar ishlab chiqiladi. Standartlashtirilgan qonunlar va farmonlar, huquqiy tizimni yaxshilash uchun katta ahamiyatga ega bo'ladi va jamiyatga huquqiy munosabatlar to'g'risida qaror qabul qilishda yordam beradi.

6. 
   Qonunchilikda qonun ijodkorligini ko'rsatadigan amaliy tadqiqotlar
   

Qonunchilikda qonun ijodkorligini ko'rsatadigan amaliy tadqiqotlar quyidagilardir:
Huquqiy tadqiqotlar: Huquqiy tadqiqotlar, qonunlar va farmonlar maqsadida yuritiladigan ilmiy izohnomalar hisoblanadi. Bu tadqiqotlarda, qonunlarning tahlili va baholash, qonunlarning amalga oshirilishida chiqadigan muammolarni aniqlash, qonunlarni rivojlantirish uchun takliflar berish kabi masalalar yuzaga keladi.
Qonunlar va farmonlar tahlili: Qonunlar va farmonlar tahlil va baholash, qonunlarning amalga oshirilishida chiqadigan muammolarni aniqlash uchun muhim hisoblanadi. Bu jarayonda, mavjud qonunlar va farmonlar tahlil qilinadi va ularning amalga oshirilishi jarayonida yuzaga keladigan muammolarni aniqlash uchun takliflar beriladi.
Qonunchilikning rivojlantirilishiga oid tadqiqotlar: Qonunchilikning rivojlantirilishiga oid tadqiqotlar, huquqiy tizimni yaxshilash uchun yana bir usul hisoblanadi. Bu jarayonda, qonunchilikning rivojlantirilishiga oid ilmiy tadqiqotlar olib boriladi va qonunlarning va farmonlarning yangilashiga yordam beriladi.
Qonun ijodkorligi huquqiy tadqiqotlari: Qonun ijodkorligi huquqiy tadqiqotlari, qonunlar va farmonlar ijodkorligi jarayonida yuritiladigan tadqiqotlar hisoblanadi. Bu tadqiqotlar, huquqiy tizimning rivojlantirilishiga yordam berish uchun, qonunlarning ijodkorligi, qonunlarni ishlab chiqishning jarayoni, qonunlarning amalga oshirilishi va boshqa huquqiy masalalar yuzaga keladi.
Qonun ijodkorligini ko'rsatadigan amaliy tadqiqotlar, qonunchilikning rivojlantirilishi uchun muhim asosdir. Bu tadqiqotlar, qonunlarning tahlili va baholash, qonunlarning amalga oshirilishi jarayonida yuzaga keladigan muammolarni aniqlash, qonunlarning va farmonlarning yangilashiga yordam beradi. Qonunchilikning rivojlantirilishiga oid tadqiqotlar, huquqiy tizimni yaxshilash uchun yana bir usul hisoblanadi va qonunlarning va farmonlarning yangilashiga yordam beradi.
Qonunlar va farmonlar tahlili jarayonida aniqlangan muammolarni quyidagi misollar bilan ko'rsatish mumkin:
Qonunlarning nutqini tushunishda ko'plab muammolar chiqishi: Qonunlarning nutqini tushunishda ko'plab muammolar chiqishi mumkin, masalan, qonunlarning shakli, tushunchalari, tushuntiruvchi so'zlar yoki izohlar kabi muammolarga ega bo'lishi mumkin.
Qonunlarning amalga oshirilishi jarayonida chiqadigan muammolar: Qonunlarning amalga oshirilishi jarayonida chiqadigan muammolarga misollar quyidagicha bo'lishi mumkin: qonunlarning amalga oshirilishi uchun takliflar qabul qilinishi jarayonida yuzaga keladigan tartib, qonunlarning amalga oshirilishi va bajarilishi uchun kerakli resurslar va kuchlar, qonunlarning amalga oshirilishi davomida yuzaga keladigan muammolar kabi.
Qonunlarning nazorat va boshqaruv mekanizmlarining ishlashi bilan bog'liq muammolar: Qonunlarning nazorat va boshqaruv mekanizmlari bilan bog'liq muammolarga misollar quyidagicha bo'lishi mumkin: nazorat va boshqaruv organlarining kerakli resurslarini ta'minlash, nazorat va boshqaruv organlarining ish faoliyatini tashkil etish, qonunlar va farmonlar bilan mos kelishmaydigan nazorat va boshqaruv tizimlari kabi.
Qonunlarning amal qilishining ta'sirini o'rganish muammolari: Qonunlarning amal qilishining ta'sirini o'rganish muammolari quyidagicha bo'lishi mumkin: qonunlarning amal qilishining ta'siri yaxshi ko'rsatilmaganida qanday holat yuzaga kelishi, qonunlarning amal qilishining ta'siri katta bo'lganida qanday natijalar yuzaga kelishi kabi.
Qonunlar va farmonlar tahlili jarayonida chiqadigan muammolar, qonunlarning amalga oshirilishi va bajarilishi, nazorat va boshqaruv mekanizmlari bilan bog'liq masalalar, qonunlarning amal qilishining ta'siri kabi huquqiy muammolarga ega bo'lishi mumkin. Bu muammolarni aniqlash va ularni hal qilishning asosi, qonunchilikning rivojlantirilishi uchun muhimdir.
Qonunchilikda nazorat va boshqaruv mekanizmlari, qonunlar va farmonlar amalga oshirilgach, ularning muvofiqligini va amalda oshirilishini nazorat qilish uchun o'rnatilgan tizimlardir.
Qonunlar va farmonlar nazorati va boshqaruv mekanizmlari quyidagi turlardan iborat bo'lishi mumkin:
Qonunlarning amalda oshirilishini nazorat qilish uchun o'rnatilgan organlar: Bu organlar, qonunlarning va farmonlarning amalda oshirilishini nazorat qilish uchun tashkil etilgan tashki organlar bo'lishi mumkin. Masalan, o'zbekistonning Milliy tiklanishlari kengashining qonunlarning amalda oshirilishini nazorat qilish uchun tashkil etilgan Qonun ijro etishni nazorat qiluvchi davlat qo'mitasi, Prokuratura va boshqa organlar.
Huquqiy tuzatishlar va shikoyatlar: Shaxsiy yoki tashqi shaxslar, qonunlarning va farmonlarning amalda oshirilishi bilan bog'liq tuzatishlarni va shikoyatlarni taqdim etishlari mumkin. Bu tuzatishlar va shikoyatlar, qonunlarning amalda oshirilishini nazorat qilish uchun asosiy manbai hisoblanadi.
Mijozlar va xodimlarning himoyalash organlari: Bu organlar, mijozlar va xodimlarning huquqlarini himoyalash uchun tashkil etilgan organlar bo'lishi mumkin. Masalan, Ombudsman (O'zbekiston Respublikasi ombudsmani) mijozlar va xodimlarning huquqlarini himoyalash va ularga yordam berish uchun tashkil etilgan huquqiy organ hisoblanadi.
Qonunlarning nazorat va boshqaruv mekanizmlari, huquqiy tizimning ishlashi uchun muhimdir. Bu mekanizmlar, qonunlarning amalda oshirilishini nazorat qilish, shikoyat va tuzatishlar qabul qilish va ularga javob bermoq, mijozlarni va xodimlarni himoyalash uchun tashkil etilgan organlar kabi vazifalarni bajarish uchun ishlatiladi. Bu mekanizmlar, huquqiy tizimning rivojlantirilishiga yordam beradi va huquqiy munosabatlar to'g'risida qaror qabul qilishda yordam beradi.

XULOSA

O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi jamiyat, davlat va huquq masalalari bo'yicha muhim qoidalar va prinsiplarni o'z ichiga oladi. Ushbu kurs ishida, Konstitutsiyaga asoslangan jamiyat, davlat va huquq masalalarining muhim nuqtalarini va amaliy tatbiqotini muhokama qildik. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini himoya qilish, shuningdek, jamiyat va davlatning barqaror rivojlanishini ta'minlash uchun muhim asosiy qonuniy hujjatdir.
O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi jamiyat, davlat va huquq masalalari bilan bog'liq ko'plab qonun-qoidalari o'z ichiga oladi. Konstitutsiya, O'zbekiston Respublikasining fuqarolariga erkinlik va huquqni ta'minlash, demokratik tizimni o'rnatish, milliy va xalqaro xavfsizlikni ta'minlash, ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishni rag'batlantirish, o'zaro munosabatlarni oshirish va boshqa ko'plab maqsadlarni ta'minlash maqsadida tashkil etilgan.
Konstitutsiya jamiyat, davlat va huquq masalalari bilan bog'liq ko'plab qonun-qoidalari o'z ichiga oladi va bu masalalarni ta'minlash uchun davlat organlarining faoliyati, fuqarolar va jamiyat tashkilotlarining ishtirok etishini ta'minlaydi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. Toshkent, 1992.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. O‘zbekiston Respublikasining yangi davri salohiyatini yanada oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida. Toshkent, 2017.
Mirziyoyev, Sh. M. Ma'naviyat asoslari - yangi O'zbekistonning rivojlanishining kafolati. Toshkent, 2017.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qonun hujjatlari.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari va buyruqlari.
O‘zbekiston Respublikasi Qonunchilik Palatasi va Senati materiallari.
O'zbekiston huquqshunoslik adabiyoti va jurnallari.
Ж. А. Баймухамедов, М. А. Матяш, А. Т. Култашева.
Ж. Ж. Мамбетов, С. К. Мамбетов
Ж. А. Баймухамедов
М. Б. Салейманов


INTERNET SAYTLAR

https://uchebnik.uz/kurs/1054

"Huquqiy nizomni rivojlantirish va qonun ijodkorligi" (Maqola): http://www.juridicalinfo.gov.kg/ru/node/4434
"Huquq tushunchasi" (Tushunchalar):
https://lex.uz/tushunchalar/191
"Huquq turlari va prinsiplari" (Maqola): https://www.lex.uz/articles/huquqijodkorlik-turlari-va-prinsiplari