O’zbekiston Milliy Universiteti Geografiya va tabiiy resurslar fakulteti Quruqlik gidrologiyasi kafedrasi Gidrometeorologiya yo’nalishi

1.3 Atmosfera yog’inlari va uni belgilovchi omillar
Atmosfera yog’inlari bu – bulutlardan yog’adigan yoki havoda suv bug’larining kondensatsiyalanishi natijasida yer yuzasiga va o’simlik sirtiga tushadigan tomchi yoki muz holatidagi suv. Bulutlardan yomg’ir, qor, ho’l qor va muz donachalari, do’l va h.k yog’adi. Havodagi suv bug’laridan shudring, qirov, bulduruq va boshqalar hosil bo’ladi. O’ta sovigan yomg’ir, tuman yer yuzasida va narsalar ustida muz qatlamlari hosil qiladi. Atmosfera yog’inlari davomli va o’rtacha tezlikda, jala shaklida va mayda shivalab yog’uvchi yog’inlarga ajraladi. Davomli va o’rtacha tezlikdagi atmosfera yog’inlari qatlamli yog’in beruvchi va yuqori qatlam bulutlaridan yog’adi. Jala bo’lib yog’adigan atmosfera yog’inlari yomg’irli to’o-to’p yirik tomchi yoki pag’a-pag’a qor, mayda muz donachalari yozda sa do’l shaklida yog’adi, to’satdan kata tezlik bilan boshlanib tez to’xtaydi,issiq davrda esa momaqaldiroq bilan birgalikda o’tadi. Mayda shivalab yog’uvchi atmosfera yog’inlari qatlamli bulutlardan ba’zan tumanlardan mayda tomchi va tez eriydigan qor shaklida yog’adi. Atmosfera yog’inlari meteorologik stansiyalarda yomg’ir o’lchagich, yog’in o’lchagich plyuviograflar, kata maydonlarda esa radiolokatorlar yordamida o’lchanadi. Yerga tushgan atmosfera yog’inlari miqdori suv balansini ko’rsatadigan mm bilan jadalligi esa vaqt birligidagi miqdori bilan o’lchanadi. Atmosfera yog’inlari miqdori O’rta Osiyo hududi bo’ylab g’oyat noyekis taqsimlangan. Ularning yillik miqdori tekisliklarda o’rtacha 100-200mm, tog’ oldi va tog’li rayonlarda 500-1000mm, ba’zan 1500 va undan ko’proq. Yog’inlar tekislikning kata qismida tog’ oldi va tog’li rayonlarda yoz oylarida eng kam, bahor yoki kuzda eng ko’p yog’adi. Shimoliy va baland tog’li rayonlarda esa eng ko’p yog’ingarchilik aprel-may oylarida kuzatiladi. Yozda faqat tog’li rayonlardagina yog’ingarchilik kuzatiladi. O’rta Osiyoning yog’inlari kam tushadigan rayonlarida yog’inlarning sutkalik maksimum ekstremal miqdori 30-50mm, yog’ingarchilik ko’p bo’ladigan rayonlarda esa sutkalik maksimum miqdor 100mm va undan ko’proq. Atmosfera yog’inlari kuzatiladigan kunlar soni bir yilda 40-200o’rtasida o’zgarib turadi. Atmosfera yog’inlari qish bahor davrida yerda tuproq nam zaxirasini hosil qiladi, bu esa qishloq xo’jaligida kata ahamiyatga ega. Atmosfera yog’inlari yetarli bo’lgan sharoitlarda ekilgan ekin tabiiy nam hisobiga unib chiqadi, natijada birinchi sug’orishni keyinroqqa surish mumkin bo’ladi.