O’zbekiston Milliy Universiteti Geografiya va tabiiy resurslar fakulteti Quruqlik gidrologiyasi kafedrasi Gidrometeorologiya yo’nalishi

4. Daryo havzasiga yoqqan yog‘in qatlamini izogietlar usuli bilan aniqlash. Izogietlar - bir xil qiymatdagi yog‘in miqdorlarini tutashtiradigan chiziq. Daryo havzasida yog‘in miqdorining qayd etilgan amplitudasiga bog‘liq holda izogietlar qadami 5, 10, 20, 25, 50, 100 mm qiymatlarda qabul qilinishi mumkin. Biz ko‘rayotgan misolda yog‘in miqdori Shuni e’tiborga olib, qadamni 20 mm dan belgilab, izogietlarni 420, 440, 460, 480 va 500 mm larda o‘tkazamiz. Izogietlarni o‘tkazishda interpolyasiya usulidan foydalanamiz. Bunda har ikki qo‘shni meteorologik stansiyalar oralig‘ida yog‘in miqdorining o‘zgarishi bir tekis deb qabul qilinadi. Izogietlarni o‘tkazishda interpolyasiya usulining analitik mumkin. 413 mm dan 518 mm gacha ortadi.
Analitik interpolyasiya. Masalan, 15 va 17 raqamli meteorologik stansiyalarda yog‘in miqdorlari mos ravishda 469 va 413 mm bo‘lsa, yuqorida qabul qilingan qadam bo‘yicha ular orasidan 420 va 440 mm qiymatdagi izogietlar o‘tadi(1.3-rasm). Izogietlarning o‘rnini belgilash uchun stansiyalar orasidagi masofa o‘lchanadi (20 mm). So‘ng ularda qayd etilgan yog‘inlarning farqini aniqlaymiz: 469 mm – 413 mm = 56 mm. Keyin har 1 mm yog‘inga teng keladigan masofa aniqlanadi: 20 : 56 = 0,36 mm.
17–raqamli meteorologik stansiyadan yuqorida 420 mm va 440 mm qiymatlardagi izogietlarni o‘tkazish uchun unda qayd etilgan yog‘in miqdori(413 mm)ga 7 mm va 27 mm yog‘in miqdorlarini qo‘shish kerak. Bu qiymatlar masofaga quyidagicha aylantiriladi: 0,36 · 7 = 2,5 mm; 0,36 · 27 = 9,7 mm.
Natijada 17-raqamli meteorologik stansiyadan 15-raqamli stansiyaga qarab to‘g‘ri chiziq bo‘ylab, 2,5 mm masofada 420 mm va 9,7 mm masofada esa 440 mm qiymatdagi izogietlar o‘rni belgilanadi. Boshqa qo‘shni stansiyalarda qayd etilgan yog‘in miqdorlari farqi bo‘yicha ham izogietlar o‘rni shu tartibda belgilanadi, yoki grafik yo‘lini qo‘llash
Grafik interpolyasiya. Bu usulda izogietlar o‘rnini aniqlashni 18 va 12-raqamli meteorologik stansiyalar misolida ko‘ramiz. Dastlab xitoy(kalka) qog‘ozida ixtiyoriy (3-8 mm) masofalarda qator parallel chiziqlar o‘tkaziladi va ularga qabul qilingan qadam bo‘yicha yog‘in miqdorlari yozilib, yordamchi paletka tuziladi (1.4-rasm). Paletkani 18-raqamli stansiya ustiga qo‘yib (1.3-rasm), 400 va 420 qiymatdagi parallel chiziqlar oralig‘ida 411 ga teng bo‘lgan qiymat aniqlanadi(A). So‘ng A nuqta atrofida paletkani chap tomonga strelka yo‘nalishi bo‘yicha aylantirib, 460-480 13 chiziqlar oralig‘idan 12-raqamli stansiyaning o‘rnini (467 mm) aniqlaymiz (B). Natijada AB to‘g‘ri chiziq 420, 440 va 460 ga teng bo‘lgan parallellarni kesib o‘tadi (CDE). Kartada(yoki sxemada) CDE nuqtalar noma’lum-420, 440, 460 mm qiymatdagi izogietlar o‘rnini ko‘rsatadi.