O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭЛЕКТР ТАЪМИНОТИ — электр 
энергетикасининг саноат, қ.х., транс-
порт, шаҳар хўжалиги, аҳоли ва 
бошқаларни электр энергияси билан таъ-
минлаш ҳамда унинг тақсимоти билан 
шуғулланадиган бўлими. Унга электр 
энергия манбалари, кучланишни оши-
рувчи ва пасайтирувчи электр ст-ялари, 
таъминлаштақсимлаш электр тармоғи, 
турли ёрдамчи қурилмалар ва иншоотлар 
киради. Ишлаб чиқариладиган электр 
энергиясининг асосий қисми саноат 
эҳтиёжлари учун ишлатилади.
Э. т.нинг асосий манбалари электр 
ст-ялари (қ. Электр станцияси), ҳудудий 
энергетика тизимларининг энергия би-
лан таъминлаш тармоқлари (қ. Электр 
тармоғи). Йирик саноат корхоналари ва 
шаҳарларни ҳам энергия, ҳам иссиқдик 
билан таъминлаш учун иссиқликэлектр 
марказлари ИЭМ (ТЭЦ) дан фойдалани-
лади. Буларнинг қуввати саноат корхо-
налари ва шаҳар хўжалигининг энергия 
ва иссикликка бўлган эҳтиёжи билан 
белгиланади (қ. Иссикликэлектр марка-
зи, Иссиқликэлектр станциялари). Э. т. 
тизимида кўпинча юқори кучланишли 
ток ишлатилади. Маиший корхоналар ва 
уйрўзғорда 220 В (камдан кам ҳолларда 
110 В), йирик саноат корхоналари, транс-
порт ва шаҳар хўжалигида 110 ва 220 кВ, 
айрим йирик соҳаларда 330 ва 500 кВ 
кучланишли электр энергиясидан фойда-
ланилади.

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
76
Э. т. тизимининг схемаси электр 
энергияси манбаидан энергияни ис-
теъмолчиларга узатишда оралиқ ком-
мутация ва трансформация (кучланиш-
ни ўзгартириш) босқичлари сони кам 
бўлишига, энергия манбаини иложи 
борича истеъмолчига яқинроқ қилиб 
қуришга асосланади. Энергияни истеъ-
молчиларга узатишда кабелли ва сим-
ли узатиш усулларидан фойдаланила-
ди. Кучланишни ўзгартирувчи (асосан, 
пасайтирувчи) ст-ялар истеъмолчилар 
зич жойлашган ҳудуднинг ўртароғига 
қурилади.
Ўзбекистонда Э. т. асосан, 20-аср 
бошларида Тошкентда 2 электр ст-я 
қуриш билан бошланди. Энг йирик 
ГЭСлар: Чорвоқ ГЭС, Хўжакент ГЭС, 
Ғазалкент ГЭС, Фарҳод ГЭС, энг йи-
рик иссиқликэлектр марказлари (ИЭМ): 
Фарғона ИЭМ, Муборак ИЭМ, Тошкент 
ИЭМ; йирик электр узатиш линиялари 
(ЭУЛ) сони 20 дан ортиқ (қ. Энергетика). 
Ресггублика шаҳарлари ва қишлоқларини 
электр билан таъминлаш марказлашти-
рилган.
Тошкент шаҳрида дастлабки электр 
ст-ялари 20-аср бошларида қурилган. 
Марказлашган шаҳар Э.т.нинг бошлани-
ши Бўзсув ГЭС нинг биринчи навбати 
(1926) ва 6 кВ кучланишли ўзгарувчан 
ток кабель тармоғининг ишга туширили-
ши билан боғлиқ. Ҳозир асосий шаҳар Э. 
т. манбалари: Тошкент ДИЭС, Тошкент 
иссиқлик электр маркази (ИЭМ), Тош-
кент ГЭС лари каскади. Бундан ташқари, 
Э.т. тизимида 60 дан ортиқ кичик ст-ялар, 
трансформатор пунктларқ, тақсимлаш 
пунктлари, кабель ва ҳаво симлари бор. 
(2005).
Эргаш Шоисматов.