|
2.2-jadval
Majburiy ijtimoiy sug’urta va ijtimoiy yordam tavsiflarining mutanosibligi
Ijtimoiy sug’urta
|
Ijtimoiy yordam
|
Moliyalash, odatda, ishchi va ish beruvchilarning sug’urta badallari hisobiga davlat aralashuvi ehtimoli bilan amalga oshiriladi
|
Davlat budjeti hisobidan moliyalanadi
|
Ishtirok etish majburiy. To’lovlar badallaridan shakllangan sug‘ urta jamg’armalari dan to’lanadi
|
Qonunchilikka ko’ra, to’lovlar muhtojlarning ma’lum toifalariga beriladi
|
Aksariyat hollarda qo’shimcha mablag’ talab qilinmaydi, chunki jamg’armalarning bir qismi daromad olish maqsadida sarmoya qilinadi
|
Muhtojlikka baho berilishida shaxslarning mulki miqdori aniqlanadi. Ba’zida ma’lum jihatlar qayd etilmaydi (katta miqdorda bo'lmagan shaxsiy mablag')
|
Shaxsning nafaqa puli olish huquqi; uning muhtojligi qayd etilmagan tarzda olishi mumkinligini tasdiqlovchi hujjatlar asos bo’ladi
|
Nafaqa berishdan maqsad - shaxsning daromadlari miqdorini ma’lum minimumgacha yetkazish, bunda boshqa omillar ham inobatga olinadi (oila kattaligi, majburiy to'lovlar)
|
To’lov va nafaqalar miqdori shaxs kimligi (beva, nogiron va h.k.) yoki qancha daromad topishi bilan bog’liq
|
Nafaqa miqdori oldingi ish haqi yoki hayot darajasi bilan bog'liq emas
|
Ishlab chiqarishda sodir bo’lgan baxtsiz hodisalarni sug’urtalash sxemalari, odatda,
|
Ijtimoiy yordamning farovon turmush tarzi bilan umumiy jihatlari mavjud, biroq ijtimoiy
|
to’laligicha ish beruvchi tomonidan moliyalanadi
|
yordam nochorlikning keskin shakllari va ijtimoiy kamsitilishga yo‘l qo’ymaslik muammosini hal etishga qaratilgan
|
Sug‘urtani (shaxsiy va majburiy sug‘urtalarni) ijtimoiy himoyaning boshqa institutlaridan farqlovchi tomoni shundaki, bu shaklda sug‘urtalangan shaxs faqatgina avval sug‘urta qilingan va sug‘urta zarurati tasdiqlangan shart bilan mablag‘ olishi mumkin. Umuman olganda, boshqa shartlar qo‘yilmaydi. Mazkur holat muhtojlikni tekshirish zaruratidan ozod qiladi.
Ijtimoiy sug‘urta tizimi boshqa ijtimoiy himoya tizimlaridan (ijtimoiy yordam, shaxsiy sug‘urta) uning asosini kelgusida paydo bo‘lishi ehtimoli mavjud ehtiyojlarning turlari tashkil qilganligi (ish haqining o‘rnini qoplash, kasallik,
baxtsiz hodisa, keksalik tufayli) bilan farqlanadi, shuningdek, u mehnat munosabatlari (ish bilan band aholining majburiy sug‘urtalanishi),
sug‘urtalanganlarning o‘z huquqlarini amalga oshirishlarining ijtimoiy kafolatlari bilan ham chambarchas bog‘liqdir.
Shaxsiy sug‘urta hamda ijtimoiy yordam institutlari bunday masalalarni hal etishga qodir emas. Shaxsiy sug‘urta aholi katta qismining sug‘urta badallarini to‘lashga imkoni yo‘q. Davlat budjeti tomonidan ta’minlanadigan ijtimoiy yordamning ham moliyaviy imkoniyatlari cheklangan va u faqatgina jamiyatning mehnatga layoqatsiz a’zolari uchun mo‘ljallangan.
Shaxsiy sug‘urtada sug‘urta to‘lovlari miqdori individual ravishda shartnoma asosida belgilansa, ijtimoiy sug‘urtada bu hol qonunlar asosida ijtimoiy xavf-xatar mexanizmlari va usullari yordamida amalga oshiriladi.
Ijtimoiy sug‘urta tizimlarini moliyalashtirish amaliyoti shaxsiy sug‘urta omillaridan xoli tarzda shakllantiriladi. Shaxsiy sug‘urtada shaxsning sug‘urta badallari sug‘urtalanuvchilarga berilayotgan mablag‘ bilan ekvivalent bo‘lishi lozim. Ijtimoiy sug‘urtada yig‘ilgan mablag‘lar hamjihatlik tamoyilidan kelib chiqqan holda, ya’ni moddiy jihatdan yaxshiroq ta’minlanganlar kam ta’minlanganlarni qo‘llab-quvvatlashlarini ham nazarda tutgan holda taqsimlanadi.
Milliy ijtimoiy himoya tizimlarining turli usullarda shakllanishini bir qator omillar bilan izohlash mumkin. Jumladan: mamlakatlarning ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy rivojlanish darajasi, ularning geografik joylashuvidagi xususiyatlar, davlat tuzilishi shakli, madaniy va tarixiy an’analari, fuqarolik jamiyatining mavjudligi va hokazolar. Bunda ijtimoiy himoyaning milliy tizimlari evolyutsion rivojlanishi davomida ularning turli shakllari o‘ziga xos uslublarda bir-birlarini to‘ldirib kelgan, shuning natijasida xususiy, jamoa-guruh, davlat himoyasi shakllarining turli kombinatsiyasi hosil bo‘lib, u ijtimoiy himoya modelini shakllantirgan. Ijtimoiy himoya modellarining xos xususiyatlarini belgilovchi eng muhim omil bu mablag‘larni ijtimoiy himoya maqsadlariga qayta taqsimlash mexanizmlari bo‘lib, o‘z navbatida ular ishchi kuchining takror barpo etilishi mexanizmlari bilan belgilanadi.
Taniqli shvetsiyalik iqtisodchi olim Esping-Andersen ijtimoiy himoya tizimini quyidagi guruhlarga ajratishni taklif qilgan:
Do'stlaringiz bilan baham: |
