O’zbеkistоn хаlq tа’limi vаzirligi

Ixtisoslashgan leksemalar nutqiy yasama so'zlar lisoniylashuvining eng quyi darajasidir. Ixtisoslashgan leksemalar yasamaligini yo'qotmagan, ya'ni o'zida qolipning shakliy tomoni izlarini saqlagan, biroq ma'noviy tomondan qolipdan uzilgan, ya'ni ma'nosini qolipning o'ng (mazmuniy) tomonidan keltirib chiqarish imkoni bo'lmagan, toraygan ma'noli leksemalardir. Masalan ishchi (worker, rabochiy) leksemasi «zavod yoki fabrikalarda ishlovchi, o'rta ma'lumotli mutaxassis» ma'nosiga ega bo'lib, u [otj-t-[chi]=otdan anglashilgan narsa ustida ishlovchi kishi] qolipi hosilasidir. Qolip hosilasi sifatida u qolipning chap tomoni xususiyatlarini o'zida mujassamlashtirgan: Chunki ishchi leksemasining shakliy tomoni, ya'ni nomemasida qolipning [ot+chi] umumiyligi zarrasi, ko'rinishi voqelangan. Leksema sememasi esa «shu otdan anglashilgan narsa bilan shug'ullanuvchi shaxs» mohiyati ko'rinishiga emas, balki uning toraygan, ma'lum bir ixtisosni anglatuvchi ko'rinishi holatiga ega bo'lib qolgan. ishchi leksemasiga qiyosan olinadigan, deylik, kitobchi so'zida so'z yasash qolipining shakliy tomonidan ham_f ma'noviy tomonidan ham uzilish kuzatilmaydi. Yoki yozuvchi leksemasi va yozuvchi so'zini qiyoslaylik. Har ikkala hosila ham [[fe'l]+[uvchi]=shu fe'ldan anglashuvchi harakat bilan shug'ullanuvchi shaxs] qolipi mahsulidir. Ularni gap tarkibida kuzatamiz: 1.Yozuvchi hayotni teranroq kuzatadi. 2.1nsho yozuvchi ijodkorligini namoyon qilishi kerak.
Birinchi gapda yozuvchi leksemasi kasbni anglatib, ixtisoslashgan ma'noga ega. Ikkinchi gapda esa leksema muayyan yozish harakatini bajaruvchi shaxsni ifodalagan. «Adib» ma'nosidagi___ivchi leksemasi shaklan emas, balki ma'noviy jihatdan qolipdan jan, ixtisoslashgan ma¹ noli leksemadir. Ikkinchi hosila esa ham :lan, hanf mazmunan qolipga muvofiq kelganligi bois, nutqiy imadir. Leksemalar hosil bo'lishining bu usuldagi boshqa inishi sifatida so'zlarning atamaviy ma¹ no kasb etishi (qo'shish, ish, bo'lish so'zlarini)ni ko'rsatish mumkin.