O'zbekiston florasining umumiy tavsifi va uni vyertikal zonalar bo'yicha

Geografik tarqalishi. Issiq sharoitda, aholi yashaydigan yerlarda, cho'l va yarimcho'lda, begona o't sifatida ekinlar orasida hamda tog' yonbag'irlarida o'sadi. O'rta Osiyo, Qozog'iston, Kavkaz, Ukraina va Rossiyaning Yevropa qismining janubida uchraydi.
Mahsulot tayyorlash. Isiriq yerustki qismi o'simlik gullagan vaqtida o'rib olinadi va soya yerda quritiladi. Quritilgan mahsulot (ba'zan quritilmagan holida ham) zavodlarga alkaloid olish uchun yuboriladi.
Mahsulotning tashqi ko'rinishi. Tayyor mahsulot poyaning yuqori qismi, shoxlar, barg, gullar va qisman meva aralashmasidan tashkil topgan. Quritilmagan mahsulot o'ziga xos yoqimsiz hidga ega. Quritilgan mahsulot hidsiz, kulrang yoki biroz sarg'ish-yashil rangli va sho'rroq-achchiqroq mazali bo'ladi.
Kimyoviy tarkibi. O'simlik ildizida 1,7—3,3%, poyasida 0,23— 3,57%, bargida 1,07-4,96%, gulida 2,82% vaurug'ida 2,33-6,60% gacha alkaloidlar bo'ladi. Alkaloidlar yig'indisidan garmalin, garmin (banisterin), garmalol, peganin (vazitsin), dezoksipeganin va boshqa alkaloidlar ajratib olingan. Alkaloidlar yig'indisining 50—95% ini (urug'ida) garmalin, 67—74% ini (ildizida) garmin, 78% tini (yerustki qismida) peganin tashkil etadi. Urug'ida alkaloidlardan tashqari 14,23% yog' va qizil pigment uchraydi.
Ishlatilishi. Isiriq xalq tabobatida qadimdan tutqanoq (quyonchiq) va boshqa kasalliklarni davolashda ishlatib kelingan. Shamollash kasalliklari avj olgan paytlarda isiriq tutuni bilan bemor yotgan xonalarni dezinfeksiya qilingan.
Ilmiy tibbiyotda isiriqning yerustki qismidan olingan dezok­sipeganin gidroxlorid preparati nevrit, miosteniya, miopatiya, yarimshollik va miyaning ba'zi kasalliklarini davolashda ishlatiladi.
Bundan oldin ilmiy tibbiyotda isiriqdan ajratib olingan garmin alkaloidining gidroxlorid tuzi parkinson (qo'l, oyoq va boshqa yer-larning doimo titrab turishi) kasalligini davolashda ishlatilgan.




NA'MATAK MEVASI - FRUCTUS ROSAE (FRUCTUS YNOSBATI)