O’zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti adaptiv jismoniy tarbiya va sport kafedrasi

ekologik iqtisodiyot
, 
ya’ni tabiat va unga qarshi amalga oshiriladigan sivilizatsiya rivojlanishi xisobiga 
emas, balki u bilan turg’un uyg’unlikdagi «ekologik ma’naviyat»ga yaqinlasha 
olmaydi. 
Ijtimoiy omil.
 
Ijtimoiy ko‘rsatkichlar haqida gap borar ekan, birinchi navbatda 
salomatlik darajasi moddiy to‘kinlik bilan aloqadormi degan savol tug‘iladi. Moddiy 
to‘kinlik darajasi shubxasiz xayot tarziga muxim darajada ta’sir ko‘rsatadi. Oddiy 
sog‘lom fikr va tadqiqotlar natijasi faqatgina asosiy xayotiy extiyojlarni qondirilishi 
sharoitidagina salomatlikni saqlash va uni mustaxkamlash imkoniyati borligiga 
guvoxlik beradi. Rivojlangan mamlakatlarda xayotning o’rtacha davomiyligi 
ko’rsatkichlari oshib borishining birinchi bosqichlari bilan iqtisodiy yuksalish va 
odamlar farovonligining yaxshilanishi to’g’ridan-to’g’ri aloqadorligi bejiz emas. 

---

20 
Bugungi kunda iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda kishi boshiga olinayotgan 
daromadning 6-10 karra farqlanishi ijtimoiy-iqtisodiy jixatdan chegaraviy axoli 
guruxlarida salomatlik ko’rsatkichlarining 3-4 karra farqlanishiga olib keladi. 
Kamroq daromadga ega shaxslar ko’proq kasal bo’ladilar, profilaktika yordamiga 
kamroq murojaat qiladilar, o’lim ko’rsatkichlari ularda yuqori. Yuqori daromadli 
axoli guruxlari tibbiy yordamning profilaktik turlaridan ko’proq foydalanadilar. 
Biroq, muayyan moddiy farovonlikka erishgach, (o’rta sinf daromadlari) barcha axoli 
va konkret inson salomatligiga birinchi navbatda faqatgina moddiy imkoniyatlarning 
o’zigina emas, balki ularni salomatlik uchun ishlatilish xarakteri ta’sir o’tkaza 
boshlaydi. Muayyan moddiy farovonlikka erishish xolati ma’lumot olganlik 
darajasiga bog’liqdir. Bir xil yoshdagi jinsiy guruxlarni takkoslanganda, ma’lumoti 
yuqori darajada bo’lgan shaxslarda ma’lumoti pastro qdarajada bo’lganlarga nisbatan 
o’lim xolati 1,5-4 marta kamroq ekanligi ma’lum bo’lgan. Shuningdek, xayot 
davomiyligidagi farqlar to’g’risida ma’lumotlar xam ishonarli ko’rsatilgan. Nisbatan 
yuqori darajadagi ma’lumotga ega bo’lgan shaxslarning ko’proq umr ko’rishi birinchi 
navbatda, o’zini tutishning yanada ratsional stereotiplari, bundan tashqari mexnat 
qilish xarakteri bilan bog’liq deb xisoblashadi. Onaning ma’lumoti yosh bolalar 
o’limi darajasiga to’g’ridan-to’g’ri ta’sir qiladi; chekka variantlarda (universitet va 
tugallanmagan o’rta maktab, savodsizlar) yosh bolalar o’limi ko’rsatkichlari 4 
marotabadan ortiqroqqa farq qiladi. Shunday bo’lsada, o’rtacha umr ko’rish 
davomiyligi 18 (mis davrida) dan 70 yoshgacha (Evropa va Shimoliy Amerika) 
o’sdi. Bu XX asr demografik portlashiga muxim darajada yordam berdi, bunga 
xususan, Osiyo va Janubiy Amerikaning rivojlanayotgan mamlakatlari aloxida 
muxim ulush ko’shdilar. Axoli zichligining o’sib borishi (xar xil regionlarda turlicha) 
ustiga muntazam usib borayotgan urbanizatsiya kelib kushilmokda. 1800 yillar 
atrofida 20000 va undan kup axolisi bo’lgan shaxarlarda insoniyatning 5% dan 
kamrog’i istiqomat qilar edi, 1950 yilda – 21%, xozir esa bu ko’rsatkich 30% ni 
tashkil etadi. O’tgan asr boshida yer yuzida 27 ta 100000 va undan ko’proq axoliga 
ega bo’lgan shaxarlar mavjud edi, xozir esa bunday shaxarlar soni 1800 dan oshib 
ketdi. 

---

21