O’zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti adaptiv jismoniy tarbiya va sport kafedrasi

salomatlik – 
bu organizmning xayotiy faoliyat 
shakli bo‘lib, uning samarali davomiyligini va zarur sifatlarini ( ma’naviy, jismoniy, 
ruxiy) shuningdek ijtimoiy farovanlikni tanlaydi.
Salomatlik miqdori – 
bu uzluksiz miqdor bo‘lib, u tirik organizm faoliyatida 
ishtirok etadi. Xayotning davomiyligi xaqida so‘z borganda, salomatlik miqdori- 
organizm zaxiralarni tavsiflaydi, u odamning
 
kasallikga chalinmasligi va xayotning 
aniq bir davrida vafot etmasligining ma’lum extimoliy darajasini belgilab beradi. 

---

68 
Salomatlik miqdorini baxolash uchun 30-60 yoshli erkaklar uchun 
moslashtirilgan usul ishlab chiqilgan. U asosiy kasaliklar ( infarkt, miyakart, miya 
insulti, saraton) bilan kasal bo‘lmaslik va yakin 8-10 yilda vafot etmaslik extimolini 
ta’minlovchi organizm zaxiralarini o‘lchashga asoslangan. Extimoliy baxolashda 
(prognozlash) foydalaniladigan ko‘rsatkichlar to‘plamiga oid murakkabligi bo‘yicha 
turli texnologiyalar mavjud. Eng oddiysi, xamma uchun mumkin bo‘lgan obektiv va 
su’bektiv ko‘rsatkichlarning to‘plamini o‘z ichiga olgan.
O’bektiv ko‘rsatkichlarga- yosh, vazn, bo‘y, sistolog va diastolog arterial bosm, tinch 
xolatda va 10 marta o‘tirib turgandan keyingi yurak qisqarishlari urishi kiradi. 
Ulardan formila bo‘yicha yurakning zarb xajmi, shuningdek, bosh tomirlariga 
qonning pulsli oqimi va miyada kon aylanish bilan bog‘liq, va ularning tonusi 
xisoblab chiqiladi.
Subektiv ko‘rsatkichlar stenokordiya, taranglashish belgilari, bosh miya qon aylanishi 
etishmovchiligi, surinkali bronxit, miokord infarkti va miya insulti, zararli odatlari 
chekish, ichish kabilar standart anketalar yordamida aniqlanadi, so‘ngra maxsus 
algoritmlar bo‘yicha shaxsiy kompyuter bo‘yicha salomatlik indeksi xisoblab 
chiqiladi. Tekshiruvga xammasi bo‘lib 10 daqiqacha vaqt taab etiladi. 
Salomatlik miqdorini o‘lchash to‘g‘ri bo‘lishi uchun quyidagi shartlarga amal 
qilish zarur. Tekshiruv kuning birinchi yarmida och qoringa yoki engil nonishtadan 
ikki soat keyin o‘tkazilishi kerak. Avvalgi kunlarda xaddan tashqari ruxiy-xissiy va 
jismoniy zo‘riqishlarning bo‘lmasligi, spirtli ichimliklarni istemol qilmaslik 
maqsadga muvofiq. Tekshiruvdan oldin bir soat davomida chekish taqiqlanadi. 
Tekshiruvni o‘tkir kasalliklarda yoki tuzalgandan keyin yakin oyda, shuningdek, tana 
xarorati ko‘tarilganda va medekoentos davolash fonida o‘tkazish tavsiya etilmaydi. 
Tekshiruv tinch xolatda o‘tkazilishi lozim. Agar u bir marta emas, balki bir ikki xafta 
interval bilan ikki –uch marta o‘lchashga asoslansa, baxolashning aniqligi yanada 
ortadi. 6 oy yoki 1 yil interval oralig‘ida o‘tkazilgan takroriy tekshiruvlar salomatlik 
xolati 
va 
salomatlik 
miqdori 
o‘zgarishlar tezligini kuzatish imkonini 
beradi.salomatlik indeksi miqdori turlicha bo‘lishiga qarab uni 5 ta guruxga ajratish 

---

69 
mumkin: o‘ta past, o‘rta, yuqori va o‘ta yuqori salomatlik zaxirasi. Biroq 
adabiyotlarda boshqacha tasniflash yondoshuvlari xam mavjud. 
Salomatlik sifatini baxolash uchun 3 ta shkala uslub tashkil etiladi: jismoniy, 
ruxiy, ijtimoiy qoniqish darajasini aniqlash. Ular yordamida inson o‘z salomatligidan 
qoniqishni o‘rganishi mumkin. SHkala etarli darajada oddiy va standart miqdoriy 
birliklarda ifodalangan xar bir shkala uchun javobga bog‘liq xolda( jismoniy, 
ijtimoiy, ruxiy) salomatlik sifatining 3 ta darajasi ajratiladi: past ( 0-30ballgacha) 
pasaygan (31-60ball) me’yoriy ( 61-100 ball) . Xulosada bir qator yuqumli kasalliklar 
va xavf omillari:YUIK(yurak ishemik kasalligi), bosh miyada qon aylanishining 
etishmovchiligi AG ( arterial gipertenziya) va miya insulti, anamnezda surinkali 
bronxit, chekish, vazinning ortiqligi va gepodinamiyalarning borligi yoki mavjud 
emasligi ko‘rsatiladi. Yoshiga qarab o‘lchangan ko‘rsatkichlarning miqdoriy qiymati 
keltiriladi: bo‘y, vazn, sistolog va diostolog arterial bosm, puls bosh tomirlar tonisi, 
ketli indeksi. Salomatlik miqdorining ortishi va past salomatlik guruxidan ancha 
yuqoriga o‘tish tufayli o‘lim xavfi 30-50 martaga kamayadi. YAqin 8 yilda o‘ta past 
salomatlikda xar bir odamdan uchinchisi, o‘ta salomatlikda xar bir yuzinchi odam 
vafot etadi.
Salomtlik darajasiga qarab o‘lim xavfining prognozi apsalyut emas balki fakat 
extimol qilinadi. Agar inson xavf guruxida bo‘lib qolsa bu aynan kasal bo‘lisha va 
yakin 8 yilda vafot etishi kerak degan emas, balki bunday imkoniyat etarli darajada 
extimol qilinadi.