O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti

Shimoliy  Baqtriyaga  (Surxon  vohasi)  keyin  esa  So‘g‘diyona  (Qashqadaryo,  Samarqand, 
Buxoro  vohasi),  Xorazm  va  Farg‘ona  hududlariga  tarqaladi.  Qadimgi  shaharlar  -tarixiy 
rivojlanishdagi urbanistik jarayonda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan jamiyat taraqqiyotining 
ijtimoiy asosi hisoblanadi. Fikrimizcha, shaharlar tarixini o‘rganish jarayonida dastavval eng 
qadimgi  shaharlar  shakllanishi  va  rivojlanishi;  aniq  hududlar  yoki  viloyatlardagi  tarixiy-
madaniy  shart-sharoitning  ta’siri,  ekologik,  geografik,  ijtimoiy,  iqtisodiy  va  demografik 
muhitlarning darajasi va ta’sir doirasi, shaharlarning vazifasi, qadimgi shahar markazlarining 
tarixiy-madaniy jarayonlardagi o‘rni va ahamiyati masalalariga keng e’tibor qaratish lozim. 
 
Ko‘pchilik  tadqiqotlar  natijalarini  tahlil  etar  ekanmiz,  shunday  xulosaga  kelish 
mumkinki,  O‘rta  Osiyo  hududlarida  dastlabki  shaharsozlik  madaniyati  mil  avv.  II  ming 
yillikdayoq,  ya’ni,  bronza  davridayoq  shakllana  boshlaydi.  Bu  davrda  ishlab  chiqaruvchi 
kuchlarning  o‘sishi  natijasida  mehnat  unumdorligi  ortib  boradi.  Natijada  turli  tarixiy 
viloyatlarda  joylashgan  yirik  mustahkam  manzilgohlar  o‘rni  va  atroflarida  (Sopolli, 
Jarqo‘ton,  Namozgoh,  Qiziltepa,  Yerqo‘rg‘on,  Bandixon,  Uzunqir)  dastlabki  shahar 
markazlari shakllanib rivojlana boshlaydi. 

---

 
24 
 
Xullas,  O‘rta  Osiyodagi  urbanizatsiya  jarayonining  xronologiyasi  va  shakllari 
nisbatan turlicha bo‘lib, bu jarayon faqat ichki tabiiy-geografik va ijtimoiy-siyosiy sharoitlar 
hamda  qo‘shni  jamoalardagi  madaniy  ta’sir  bilan  bog‘liq  bo‘lmasdan,  dastavval,  Yaqin  va 
O‘rta  Sharqdagi  (Misr,  Mesopotamiya,  Hindiston,  Eron)  jahon  urbanistik  markazlari  bilan 
ham chambarchas bog‘liq edi. 
 
O‘lkamiz  hududlaridagi  ilk  shaharlar  qishloqlardan  iqtisodiy,  siyosiy  va  madaniy 
mavqesi  bilan  ajralib  turgan.  Bu  shaharlar  asosan  aholisi  sug‘orma  dehqonchilik  bilan 
shug‘ullangan  vohalarda,  qadimgi  savdo  yo‘llari  bo‘ylarida,  hukmdorlar  qarorgohlari 
atroflarida  paydo  bo‘lgan.  Bunday  shaharlar  o‘zlari  joylashgan  vohalarining  siyosiy, 
iqtisodiy, madaniy, diniy va harbiy markazlari vazifasini bajargan bo‘lishi shubhasizdir.