O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti

badriddinovchilar ustidan sud boshlanadi. “Badriddinovchilik”-O`zbekiston SSR Oliy sudining 
prokurori  Shamsutdin  Badriddinov  nomi  bilan  bog‘liq  ish.  Sh.Badriddinovga  “Milliy  ittihod” 
tashkiloti  a’zolari  va  bosmachilar  bilan  aloqa  bog‘lagan,  Munavvar  Qori  va  S.Qosimovning 
yaqin  do`sti  va  ham  fikri  bo`lgan  degan  ayblar  qo`yilgan  Sh.Badriddinov  va  uning  5  tarafdori 
ustidan  sud  jarayoni  1932-yil  5-may-15  iyunda  Toshkentda  bo`lib  o`tadi.  Ana  shu  sudda  fosh 
etuvchi nutq bilan so`zga chiqqan Olimov ismli guvoh Cho`lponning ham nomini g‘ayrli niyatda 
tilga  oladi.  Bu  uning  1937-yilda  qamoqqa  olinishiga  sabab  bo`ladi.  “Cho`lpon  o`z  oldiga  sovet 
hokimiyatini  qurol  bilan  ag‘darib  tashlash  va  O`zbekiston  muzofotida  burjua  davlatini  barpo 
etish  maqsadini  qo`ygan,  aksilinqilobiy  millatchilik  tashkilot  a’zosi  bo`lgan...,  sovet 
hokimiyatiga  qarshi  kurash  uchun  milliy  kadrlar  tayyorlagan...,  tashkilotning  topshirig‘iga 
muvofiq  aksilsho`roviy-millatchilik  ruhidagi  she’rlarni  yozgan.  Xorijiy  razvedka  organlarining 
ayg‘oqchilari  Shohid  eson  Musayev,  Fitrat  va  G‘ozi  Olim  Yunusov  bilan  doimiy  aloqada 
bo`lgan...”  degan  soxta  aybnomalar  asosida  sovetlarning  jazo  organlari  tomonidan  1938  yil  4 
oktabrda qatl etiladi. 

---

 
235 
O`zbek romanchiligining asoschisi - Abdulla Qodiriy 20-yillarda “O`tkan kunlar” dan keyin, 
“Mehrobdan chayon” asarlarini yaratib, o`zbek romanchiligini jahon madaniyati darajasiga olib 
chiqdi.  Biroq,  sovet  rejimi  uning  “O`tkan  kunlar”  asari  kitobxonlarni  sovet  voqeligidan 
uzoqlashtiradi  va  unda  millatchilik  qarashlari  ochiq  aks  etgan  deb  tanqid  ostiga  olishadi  va  bu 
uning 1937-yilda  qamoqqa olinishi uchun asos  bo`lib xizmat  qiladi. Adabiyotimizning eng sara 
arboblari qatorida A.Qodiriy ham 1938-yil 4-oktabrda otiladi. 
Taniqli  o`zbek  shoiri,  dramaturg  va  tarjimon  Usmon  Nosir  o`zining  “Yurak”,  “Mehrim, 
“Norbo`ta,  “Naxshon”  va  boshqa  she’riy  dostonlari  bilan  shuhrat  qozongan.  Shuningdek,  u 
Dobrolubov,  Lermontov  asarlarini  o`zbek  tiliga  tarjima  qilgan.  Usmon  Nosir  ham  1944-yilda 
sovet rejimining begunoh qurboni bo`lgan. 
O`zbekiston  Prezidenti  I.A.Karimov  ta’kidlaganidek,  respublika  NKVDsi  “uchlik”  lari 
tomonidan  1937-39-yillarda  41  mingdan  ziyod  kishi  qamoqqa  olinib,  ulardan  6  ming  920  tasi 
otib tashlangan edi. 
Millatning  ilg‘or  taraqqiyparvar  ziyolilari  qatag‘on  qilinishi  oqibatida  xalqimiz  ularning 
noyob asarlarini o`qishdan uzoq vaqt mahrum bo`ldi.  
Ma’lumki,  sovet  hukmronligi  davrida  din  davlatdan  ajratilgan,  deb  e’tirof  etilgan, 
nomigagina  vijdon  erkinligi  e’lon  qilingan  bo`lsa-da,  aslida  diniy  e’tiqod  goh  oshkora,  goh 
pinhona  tarzda  ta’qibu  tazyiqqa  olinar  edi.  Holbuki  jamiyatsiz  din,  dinsiz  jamiyat  bo`lishi 
mumkin  emas.  Sovet  tuzumida  bunga  mutlaqo  e’tibor  berilmas  edi.  Balki,  iloji  boricha,  dinga, 
diniy  tarbiyaga  to`sqinlik  ko`p  bo`lib,  jamiyatdan  ularni  siqib  chiqarishga  harakat  qilingan. 
Sovetlarning e’tiqodi dahriylik edi.  
30-yillar  boshi  dindor  va  e’tiqodli  kishilarga  zo`ravonlik  va  siyosiy  qatag‘onlikning 
cho`qqisi bo`ldi.  
Hatto  Alloh  taoloning  uyi  hisoblanmish  masjidlar  xudosizlar  uyiga,  ateizm  muzeyiga 
aylantirilgan.  Ushbu  siyosat  oqibatida  ko`plab  qo`hna  masjidlar  uzoq  vaqtgacha  qarovsiz  qolib 
ketdi,  yangi  masjidlar  qurish  to`g‘risida  esa  hatto  so`z  bo`lishi  mumkin  emas  edi.  Bu  davrda 
O`zbekistondagi diniy ulamolarning asosiy qismi qamoq lagerlariga jo`natildi.   
  Inson  huquqlari  amalda  poymol  etildi.  Qamoqxonalarda  mahbuslar  shafqatsiz  jismoniy 
jazolarga mahkum etildilar.  
 
20-30 yillardagi mustabid tuzumning qatag‘onlik siyosati jiddiy va fojeali oqibatlarga olib 
keldi.  Milliy  ziyolilarning  jismonan  yo`q  qilinishi  oqibatida  milliy  madaniyat  to`la-to`kis 
rivojlana  olmadi.  Millatning  aql-idrokli  kishilari  mahv  etilgach,  hamma  “yo`lboshchi”ning 
itoatkor  quliga  aylantirildi.  Shunday  qilib,  har  qanday  o`zgacha  fikrni  kuch  bilan  bo`g‘adigan, 
ommaviy  o`zboshimchalik  va  zo`rlik  bilan  Vatanga  sodiq  necha  o`n  minglab  kishilarni  qirib 
tashlagan mustabid tartibot qaror topdi va kuchaya bordi.