O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti

5.Ta’limning onglilik, faollik va mustaqillikka erishish tamoyili. O‘quvchi talabalarning yangi materiallarni idrok qilishda ta’riflar, teoremalar, adabiyotdan she’r yodlash va kabilarning ifodalanishigina emas, balki ularning hayotiy hodisalar jarayonlar bilan bog‘liq bo‘lgan mavzuni ham tushunishlarini talab etiladi. Aks holda bilimlarda yuzakichilik avj oladi, bunda materiallar quruq yodlab olingan bo‘ladi. Bunday bilimlar tez unitiladi. Bundan tashqari bilimlarni ongli ravishda o‘zlashtirish o‘quvchi-talabalarda bu bilimlarga nisbatan ma’lum munosabat hosil qilishni, emotsional kechinmalar uyg‘otishni ham o‘z ichiga oladi. Ma’lumki ta’lim ikki tomonlama xususiyatga ega. Ta’lim jarayonida pedagog yo‘naltiruvchi bo‘lib maydonga chiqadi va o‘quvchi-talabalar o‘rganish jarayonini kechiradilar.
O‘rganish murakkab psixik jarayon bo‘lib, o‘quvchi-talabalardan ma’lum faollikni talab etadi. Pedagogik qonunchilik ta’lim jarayonini sermazmun, qiziqarli va mahorat bilan tashkil etmasin, o‘quvchi-talabalar tomonidan ma’lum faollik bildirilmasa, o‘quv jarayonida samaraga erishish mumkin emas. Demak, o‘quv jarayonida avval o‘quvchi-talabalarda faollikni uyg‘otish zarur. Bu faollik ta’lim jarayoniga ta’sir etadi, idrok, tahlil qilish, analiz va sintez kabi psixik jarayonlarni ishga tushiradi.
O‘quvchi-talabalarda faollik holatining vujudga kelishida motivatsiyalar ahamiyatlidir. Mustaqil tafakkur turli usullar bilan hosil qilinadi. Tafakkurni shakllantirish usullaridan biri mustaqil hal qilish, muammoli vazifalar qo‘yishdir. Aytib o‘tish joizki, onglilik va faollik mustaqil tafakkurning vujudga kelishiga sabab bo‘ladi. Bugungi kunda ta’lim oldiga qo‘yilayotgan eng katta talablardan biri ham mustaqil fikrlash muammolar yechimini mustaqil topish kabi xususiyatlarni talabalarda rivojlantirishdir. Umuman, onglilik, faollik va mustaqillik o‘zaro bir-birini to‘ldirib turuvchi psixik holatdir deyish mumkin. Bilimlarni ongli o‘zlashtirish bir tomonidan o‘quvchi-talabalarning mustaqil, faol fikr yuritishini nazarda tutsa, ikkinchi tomondan aynan shu jarayon davomida mustaqillik va faollikni hamda mantiqiy fikrlash faoliyatlarini tarbiyalab, takomillashtirib borishni nazarda tutadi. O‘quvchi-talabalar faolligini rivojlantirish, mustaqilligini oshirish, onglilikni o‘stirish o‘qishda yuksak samaradorlilikka erishishga yordam beradi.