O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti

NUTQIDA NUQSON BO‘LGAN O‘QUVCHILARNI KORREKSION O‘QITISH. NUTQIY BUZILISHLAR SABABLARI VA ULARNING TURLARI
Nutq – faqatgina insonga xos bo‘lgan muhim psixik funksiyadir. Nutqiy munosabatlar yordamida shaxs ongida borliqni aks ettiruvchi bilimlar doimiy ravishda to‘ldirilib va boyitib boriladi.
Nutqiy buzilishni keltirib chiqaruvchi sabablar orasida ekzogen (tashqi) va endogen (ichki) omillar asosiy rol o‘ynaydi. Bundan tashqari (anatomic-fiziologik, morfologik), funksional (psixogen), ijtimoiy-psixologik (atrof-muhitning salbiy ta’siri), psixonevrologik (psixik) funksiyalarning buzilishi (aqli zaiflik, xotira yoki diqqatning buzilishi va boshqalar) ham sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.
Ekzogen-organik omillar sirasiga: bolaning markaziy nerv tizimi va uning organizmiga salbiy ta’sir etuvchi omillar (infeksiya, jarohatlar, intoksikatsiya), turli akusherlik patologiyalar (bel torligi, tug‘ilishning cho‘zilib ketishi yoki tez sodir bo‘lishi, yo‘ldoshga o‘ralib qolishi, bolaning noto‘g‘ri joylashishi va boshqalar), malakali akusherlik yordamining ko‘rsatilmasligi, chala tug‘ilish kabi holatlar sabab bo‘ladi.
Hozirgi kunda logopediyada nutqiy buzilishlarning ikki turi ajratiladi:

1. 
   tibbiy-psixologik nutqiy buzilish;
   
2. 
   psixologik-pedagogik nutqiy buzilish.
   

Tibbiy-psixologik turda ko‘riladigan hamma nutqiy buzilishlarni quyidagi yirik guruhlarga ajratish mumkin:

1. 
   og‘zaki nutqning buzilishi;
   
2. 
   yozma nutqning buzilishi.
   

Og‘zaki nutqning buzilishi o‘z navbatida quyidagi ikki turga ajratiladi:
1) nutq ifodalanishi fonatsion tuzilishi (nutq talaffuzi) ning buzilishi;
2) fikr strukturali-semantik (ichki) tuzilishi (nutqning tizimli yoki polimorf)ning buzilishi.
Psixologik-pedagogik (pedagogik) klassifikatsiyalash uni pedagogik jarayonda qo‘llashga yo‘naltirilgan bo‘lib, bolalar jamoasi bilan nutqiy nuqsonlarni tuzatishga yo‘naltirilgan korreksion-rivojlan- tiruvchi ta’sir ko‘rsatish metodlarini ishlab chiqishga xizmat qiladi.
Psixologik-pedagogik (pedagogik) klassifikasiyalashga ko‘ra nutqning buzilishi quyidagi ikki guruhga ajratiladi:
1. Muomala vositalari (fonetik-fonematik va nutqning umumiy rivojlanmaganligi) ning buzilishi.
2. Muomala vositalarini qo‘llashdagi buzilishlar.