O’zbеkiston aloqa va axborotlashtirish

5.2-chizma. Zamonaviy bozor i
q
tisodiyoti modellari 
 
Bozor iqtisodiyotida yuqorida tilga olingan belgi va tartiblar bilan 
birga, barcha hozirgi zamon iqtisodiy tizimlariga xos bo’lgan bir qator 
shart-sharoitlar bo’lishi taqozo qilinadi. Bular quyidagilar: ilg’or 
texnologiya va yangi texnik vositalardan keng miqyosda foydalanish; 
ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi. 
Har qanday iqtisodiy tizim singari bozor iqtisodiyoti ham 
iqtisodiyotning umumiy muammolarini ifoda etuvchi quyidagi savollarga 
javob topishi zarur: nima va qancha miqdorda ishlab chiqarish zarur? 
Zamonaviy bozor xo’jaligi modellari 
Mezonlar 
Davlat 
dasturlarining 
maqsadga
yo’naltirilganligi 
Ijtimoiy 
yo’naltirilgan 
bozor iqtisodiyoti 
Aralash 
iqtisodiyot 
Korporativ 
iqtisodiyot 
Fuqarolar 
manfaatlarini 
himoYa qilish 
Tadbirkorlikni 
rivojlantirish 
bo’yicha shart- 
sharoitlar Yaratish 
Yirik ishlab 
chiqarish man-
faatlarini 
himoYa qilish
Iqtisodiyotni 
tartibga solish 
tamoyillari 
Uzoq muddatli 
dasturlarning
ishlab chiqilishi 
Taktik usullar- 
dan ustun
sifatida 
foydalanish 
Asosiy 
ustivorlikni 
belgilab olish 
Davlat 
sektorining 
iqtisodiyotdagi 
ulushi 
30 % 
10% atrofida 
AhamiYatsi
z 
darajada 
YaponiYa, 
ShvetsiYa 
AQSH 
GermaniYa 
Ko’rsatilgan 
mezonlarga
muvofiq keluvchi 
davlatlar 

---

98 
Qanday texnika va texnologiya bilan ishlab chiqarish zarur? kim uchun 
ishlab chiqarish zarur? Agar bu savollarni umumiy ravishda qo’yib, unga 
taraqqiyotning barcha bosqichlariga xos bo’lgan umumiy javobni 
beradigan bo’lsak, ularni lo’nda qilib: aholi ehtiyoji uchun zarur miqdor va 
turdagi tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish; mavjud resurslardan samarali 
foydalanib, yangi texnika va texnologiyalar asosida ishlab chiqarish; aholi 
iste’moli uchun zarur ne’matlarni ishlab chiqarish, deb javob berish 
mumkin. 
Lekin, bozor iqtisodiyoti davrida bu savollarga mazkur tizimning 
o’ziga xos tarixiy xususiyatidan, uning talablari va qonun-qoidalaridan 
kelib chiqib javob beriladi. Qisqacha qilib aytganda, bozor iqtisodiyoti 
sharoitida: 
a) ko’proq foyda beradigan tovarlar va xizmatlar ishlab chiqariladi; 
b) puli bor, tovarlarni yuqori foyda olish imkonini beradigan 
narxlarda sotib olish layoqatiga ega xaridorlar uchun ishlab chiqariladi; 
v) yuqori foyda olishni ta’minlaydigan, tejash imkonini beradigan 
texnika va texnologiya yordamida ishlab chiqariladi.