O’zbеkiston aloqa va axborotlashtirish

10.8-chizma.
yalpi
 foydaning taqsimlanishi 
 
Buxgal
teriya
foydasi sotilgan mahsulot uchun tushgan umumiy pul 
summasidan ishlab chiqarishning tashqi xarajatlarni chiqarib 
tashlash yo’li bilan aniqlanadi. 
Shu sababli buxgalteriya foydasi 
iqtisodiy foydadan ichki xarajatlar mikdoriga ko’proqdir. Bunda ichki 
xarajatlar har doim o’z ichiga normay foydani ham oladi. Korxona 
umumiy pul tushumi tarkibidagi umumiy va buxgalteriya xarajatlari 
hamda foydasining farqlanishini quyidagi tasvir orqali yaqqolroq tasavvur 
etish mumkin (10.9-chizma). 
Yalpi foyda 
Ijara haqi 
Kredit uchun 
foiz 
Sof foyda 
HayriYa va 
boshqa fodlar 
Jamg’arish 
Atrof-muhit 
muhofazasi 
Kadrlarni 
tayorlash 
Ijtimoiy 
fondlar
Tadbir-
korlik 
daromadi 
Soliqlar 

---

196 
 
10.9-chizma. Korxonaning umumiy pul tushumi tarkibidagi iqtisodiy 
va buxgalteriya foydasining farqlanishi 
Korxona foydasining mutloq miqdori uning massasini tashkil qiladi. 
Foyda massasining ishlab chiqarish xarajatlariga nisbati va uning 
foizda ifodalanishi foyda me’yori deyiladi.
Amaliyotda foyda me’yorini hisoblashning ikki variantidan 
foydalaniladi. Bular foydaning joriy sarflarga - korxona xarajatlariga yoki 
avanslangan mablag’larga (asosiy va aylanma kapital) nisbatidir. 
Bular quyidagacha aniqlanadi: 
1. 
%
100
'


W
R
R
, 
bu yerda: 
R'
- foyda me’yori; 
R
- foyda massasi; 
W
- ishlab chiqarish 
xarajatlari; 
2. 
%
100
'


avans
K
R
R
bu yerda: 
R'
- foyda me’yori; 
R
- foyda massasi; 
K
avans
(
asosiy 
kapital+aylanma kapital
)- korxona avanslangan mablag’lari yoki asosiy 
va aylanma kapitalning o’rtacha yillik qiymati. 
Foyda me’yori ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmiga to’g’ri 
mutanosib hamda ishlab chiqarish xarajatlari yoki avanslangan mablag’lar 
qiymatiga teskari mutanosibdir. Shu tufayli foyda me’yori korxona ish 
samaradorligining integral ko’rsatkichi hisoblanadi. 
BuxgalteriYa 
atamasi 
Umumiy tushum 
tarkibi 
Iqtisodchilar 
atamasi 
Tashqi 
xarajatlar 
Ishlab chiqarish xarajatlari 
BuxgalteriYa foydasi 
Ichki xarajatlar 
Formal foyda 
Daromad 
Iqtisodiy 
foyda 
BuxgalteriYa 
xarajatlari 

---

197 
Foydaning o’sishiga, chiqarilayotgan mahsulot umumiy hajmi 
o’zgarmagan holda ikki yo’l bilan: yoki ishlab chiqarish xarajatlarini 
kamaytirish hisobiga, yoki narxni oshirish hisobiga erishish mumkin.