O`zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligi tos

1— Laboratoriya ishi
EXM arxitekturasi. Sanoq sistemalari
Sanoq sistemalari. EHM ─ bu elektron raqamli qurilmadir. Elektron qurilma deyilishiga sabab har qanday ma’lumotlar EHM da elektr signallari orqali qayta ishlanadi. Raqamli deyilishiga sabab EHM da har qanday ma’lumot sonlar yordamida tasvirlanadi. Sonlarni yozish usuliga sanoq sistemasi deb ataladi. Sonlarni yozish uchun har bir sanoq sistemasida o`ziga xos turli belgilar to`plamidan foydalaniladi. Foydalanilgan to`plamdagi belgilar ularning soni, sanoq sistemasini harakterlovchi asosiy kattaliklardir. Sanoq sistemasida foydalaniladigan belgilar soni sanoq sistemasining asosini tashkil etadi. Berilgan sanoq sistemasida sonlarni yozishdagi foydalanilgan belgilar soniga qarab, o`nlik, ikkilik, sakkizlik, o`n oltilik va boshqa sanoq sistemalarni kiritish mumkin. Shu bilan birga sanoq sistemalarini pozitsion va nopozitsion turlarga ajratish mumkin. Pozitsion sanoq sistemasida berilgan sonning qiymati sonni tasvirlovchi raqamlarning egallagan o`rniga bog`liq bo`ladi. Misol sifatida, 0,1,2,3,. . . ,9 arab raqamlaridan tashkil topgan o`nlik sanoq sistemani qarash mumkin. Nopozitsion sanoq sistemalarida, belgining qiymati uning egallagan o`rniga bog`liq emas. Misol sifatida rim raqamlari sanoq sistemasini keltirish mumkin. Masalan XX sonida X raqami, qaerda joylashganiga qaramasdan o`nlik sanoq sistemasidagi 10 qiymatini anglatadi. Hisoblash mashinalarining tuzilishi ularda dasturlashtirish sanoq sistemalari bilan chambarchas bog`liqdir.

1. 
   bir C-yuz
   

V-besh D-besh yuz

10. 
    un M-ming va x.k.
    

L-ellik
O`rinli sanoq sistemasida raqamlar soni ma’lum miqdorda bo`lib, ular sondagi tutgan o`rinlarga qarab turli qiymatni aks ettiradi. Masalan, bizga ma’lum bo`lgan 10 lik sanoq sistemasida 10ta raqam: 0,1,........9; 8 lik sanoq sistemasida 8 ta raqam: 0, 1, 2, ...7; 2 lik sanoq sistemasida 2 ta raqam: 0, 1; 16 lik sanoq sistemasida 16 ta raqam va xarflar: 0, 1, 2,.....9, A, V, S, D, ye, F mavjud. Umuman ixtiyoriy P sanoq sistemasida raqamlar soni R ta bo`lib, ular 0 bilan R-1 orasida bo`ladi va R-shu sanoq sistemaning asosi deyiladi.

0 dan R-1 gacha bo`lgan raqamlar esa, shu sanoq sistemaning bazasi deb ataladi.

Xar qanday asosli sanoq sistemada qisqa yozuvda berilgan sonlarni asos darajalari bo`yicha yoyib yozish mumkin. Masalan 451 sonini 4 * 10² +5 10¹ +1 10⁰ kabi yozish mumkin.

Shunga o`xshash quyidagilar o`rinli:

а) 354,З4₁₀ = 3•10²+5•10¹ +4•10⁰+3•10^-1 3• 910^-2;

б) 67₈=6•81+7•8⁰;

с) 236,5 ₈=2 • 8 ²+3 • 8 ¹ +6 • 8 ⁰+5 • 8^-1;

д) 10111₂=1 • 2⁴+0 • 2³+1 • 2²+1 • 2¹ + 1 • 2⁰;

е) 9ФЕ8₁₆ =9 • 16³ + Е • 16² + Е • 16¹ +8 • 16⁰;