O’zbekistan respublikasi’ joqari’ ha’m worta arnawli’ ka’siplik bilimlendiriw ministrligi

4.1-jadval

To‘g‘rilovchi koeffitsiyentlarning yerning tagida quvurda va quvursiz yonma-yon yotqiziluvchi kabellarning soniga bog‘liqligi

Oralaridagi masofa, mm	Kabellar soni
	1	2	3	4	5	6
100	1,00	0,90	0,85	0,80	0,78	0,75
200	1,00	0,92	0,87	0,84	0,82	0,81
300	1,00	0,93	0,90	0,87	0,86	0,85

Kabel joylashgan muhitning harorati o‘zgarganda jadvallarda keltirilgan to‘g‘rilovchi koeffitsiyentlar kiritiladi.
Isletiw júklemeleri jıldıń hár túrlı máwsimleri ushın esap - lanadi. Qalalarda transport jedel háreketleniwshi kóshe hám jollardı kesip ótiwde kabellar jerdiń tagida trubalardıń ishinde jatqızıladı. Bunda kabelning ıssılıq rejimi jamanlasıp, onıń ótkeriw qábileti pasayadi. Eger bunday uchastkalardıń uzın- ligi 10 m den oshsa, kesteler boyınsha qabıl etilgen uzaq waqıt dawamında ruxsat etilgen júkleme, hawada ótkerilgen kabellar- dagi sıyaqlı, hawanıń ortasha esaplanǵan temperaturası +25°C den jerdiń ortasha esaplanǵan temperaturası +15°C ga tómendegi tuwrı - lovchi koefficiyentke kóbeytiw arqalı qayta esaplanadı :
Kabelning nominal kernewi, kv 3 kv ge shekem 6 10 20—35
Durislewshi koefficiyent 1, 09 1, 12 1, 13 1, 18
Keyininen trubalardaǵı (jerdegi) kabellar ushın qayta esaplanǵan dáslepki júklemelerge, ádetdegi sıyaqlı, jerdiń ámeldegi temperaturasına tuwrılaw kiritiledi.
Bloklı kanalizaciyada jatqızılǵan kabellarning ıssılıq rejimleri bólek salmaqli bolıp tabıladı. Usınıń sebepinen bunday kabellarning jumıs júklemesin esaplawda kabellarning kesim ústleri hám blok yacheykalarida jaylasıwı, blokdıń barlıq kabellari nominal kernewleri hám sutkalıq ortasha temperaturasına baylanıslı bolǵan bir qatar koefficiyentler kiritiledi. Kabellarning qızıw shártleri boyınsha esaplanǵan jumıs júklemeleri júzimdiń ekonomikalıq qısıqlıǵına tekseriledi.

10 kV gacha kuchlanishli kabellarning normal va avariya holatlarida ruxsat etilgan o‘ta yuklanishlari

Dast- labki yuklama koeffitsiyenti	Yotqizish	Nominalga nisbatan ruxsat etilgan o‘ta yuklanish turlicha davomiylikda, soat
		Normal holat			Avariya holati
		1,5	2,0	3,0	1	3	6
0,6	Yer tagida	1,35	1,3	1,15	1,5	1,35	1,25
0,6	Havoda	1,25	1,15	1,10	1,35	1,25	1,25
	Quvurda
0,6	(yer tagida)	1,20	1,0	1,00	1,30	1,20	1,15
0,8	Yer tagida	1,20	1,15	1,10	1,35	1,25	1,20
0,8	Havoda	1,15	1,10	1,05	1,3	1,25	1,25
	Quvurda
0,8	(yer tagida)	1,10	1,05	1,00	1,2	1,15	1,10

Normal sharayatta nominalǵa salıstırǵanda kem júklemege iye bóliwshi 10 kv ge shekem kernewli kabel liniyalarini qısqa mud- datga oǵada júklewge ruxsat etiledi. Avarıya jaǵdaylarında kabellarning oǵada júkleniwine júklemediń maksimumdan ótiw waqıtına
110—220 kVmoy to‘ldirilgan kabel liniyalari. Moy to‘ldirilgan kabellarning yuklanish imkoniyatlari Tayarlawshı zavod tárepinen kabellarning dúzilisi hám qalqan qatlamlarınıń materialına baylanıslı halda belgilenedi. Bunda kabel sımlarınıń tómendegi qi- zish temperaturaları qabıl etilgen: 110 kv barlıq tipdagi liniyalar ushın 70°C; 220 kv


orta hám joqarı basımlı liniyalar ushın 65°C. Isletiwde tayarlawshı zavod tárepinen belgilengen júklemeler jatqızıw sharayatları (jerde, hawada ), ortalıqtıń temperaturası, parallel jatqızılǵan liniyalarning sanın itibarǵa alǵan halda qayta esap - lanadi. Avarıya jaǵdayında 110—220 kv may toldırılǵan kabel liniyalarini olardıń sımların temperaturası nominalǵa salıstırǵanda 10°C ge shekem ortguncha oǵada júkleniwine ruxsat etiledi. Avarıya jaǵdaylarında úzliksiz oǵada júkleniwdiń ruxsat etilgen dawam etiw waqti 100 saat, summalıq dawam etiw waqti bolsa 500 saattı quraydı.
Kabellarning júklemeleri hám qızishini baqlaw


0 100 200 300 400 500A b

Personalning turaqlı gezekchiligi tashkil etiletuǵın elektr stansiyaları hám podstansiyalaridan shıǵıwshı kabel liniyalarining júk- lamasini baqlaw shitdagi ólshew ásbaplarınıń kórsetiwleri boyınsha alıp barıladı. Personalning turaqlı gezekchiligi ámeldegi bolmaǵan podstansiyalarda qadaǵalaw udayı tákirarlanatuǵın tártipte ámelge asıriladı. Kernew hám júklemelerdi ólshew hár jılı 2—3 ret — jazǵı hám gúzgı -qısqı maksimumlarda ámelge asıriladı. Ólshew nátiyje- lari tiykarında bólek kabel liniyalari menen bir qatarda, pútkil elektr tarmaqtıń da isenimli hám qolaylı islewin támiyinleytuǵın ilajlar islep shıǵıladı.


4.1.-rasm. Simning ko‘ndalang kesimi yuzasi 16—240 mm² bo‘lgan kabellarda harorat farqi At_kab ning yuklama tokiga bog‘liq holda o‘zgarishi: a — 10 kV kabellar uchun; b — 6 kV kabellar uchun.
Temperaturanıń ózgeriwi Atkab esaplanıwı yamasa nomogrammalar boyınsha anıqlanıwı múmkin (4. 1-súwret). Sımlardıń tabılǵan qızıw temperaturası, bul qızıwǵa uyqas júkleme tokı I hám átirap -ortalıqtıń temperaturası tat boyınsha kabelning ruxsat etilgen júklemesi haqıyqıy jumıs sharayatları ushın tómendegi formuladan tabıladı :
I = I l^rux ^at
^“ 1 Ы •
Bul jerde trux — kabel simining standartqa muwapıq uzaq waqıt dawamında ruxsat etilgen maksimal temperaturası.



4. 4. Kabellarning metall qabıqları korroziyalanishi hám olardı dárz ketiwden qorǵaw
Jerdiń tagida jatqızılǵan kabel liniyalari metall qabıqlarınıń elektrolitik hám elektrokimyoviy
4.2-rasm. Daydi toklar ta’sirida korroziyalovchi zonalarning hosil bo‘lish sxemasi:
1 — tramvay podstansiyasi; 2 — ta’minlovchi liniyalar; 3 — trolley;
4 — relslar; 5 — so‘rib oluvchi liniyalar; 6 — kabel; A—B va F—G — katod zonalari; D—E — anod zonasi; BD va EF — nol zonalar.
korroziyalanish nátiyjesinde dárz ketiw qáwipi bar. Korroziyalanishning birinshi túri qańǵı toklardıń aǵıwı hám ekinshisi — topıraqtıń agressiv ózgeshelikleri menen baylanıslı.
Qańǵı toklardıń derekyi bolıp relsli elektrlastırılgan transport esaplanadı. Ekenin aytıw kerek, bunday apparatlarda ózgermeytuǵın tok derekyining oń polisi bolıp izolatorlarga osilgan ótkeriwshi (trolley), keri polyus bolıp bolsa relsli jol esaplanadı (4. 2-súwret). Eger tok ótkeriwshi relslerdiń qasında metall qabıqlı kabel jaylasqan bolsa, ol halda júzimdiń (qańǵı tok) bir bólegi shoxob- shalanishi hám parallel jatqızılǵan sım sıyaqlı kabel qabıǵı arqalı ótedi. Bunda relsler hám kabel qabıǵı elektrod, olardı qorshap turǵan quramında erigen duz hám kislotalar bolǵan ızǵar jer bolsa elektrolit wazıypasın atqaradı. Qańǵı júzimlaming relslerden kabelga ótkel katod zonası dep júritiledi. Katod zonasında relslerdiń potensialı kabel qabıǵı - dıń potensialınan joqarı bolıp tabıladı. Qańǵı toklardıń kabeldan jerge ótkel anod zonası dep júritiledi. Onıń ushın 0, 1—0, 2 v potensiallar ayırmashılıǵı jetkilikli bolıp tabıladı. Jerge ótetuǵın júzimdiń 15 mA/m2 qısıqlıǵı kabellar ushın qáwipli esaplanadı. Kabellarni elektrolitik korroziya- den qorǵawdıń wazıypası olardıń qabıqlarındaǵı oń poten- sialni sóndiriw yamasa minimumǵa keltiriwden ibarat esaplanadi. Buǵan elektr drenajlar qurıw, yaǵnıy qańǵı toklardı kabelning qabıǵınan relsler yamasa so'ruvchi liniyalarga buruvchi qısqa metall jollardı payda etiw arqalı ; katodli qutblanishni payda etiw, yaǵnıy kabelning qabıǵına basqa tok derekyidan keri potensial beriw arqalı erisiw múmkin (4. 3-súwret).
Kabellarni qańǵı toklardıń tásirinen qorǵawdıń elek- trik usılları bir waqtıniń ózinde topıraq korroziyasidan da hi- moyalaydi. Sebebi, kabellarning qabıǵına beriluvchi keri potensial elektrokimyoviy korroziyalanishda metalldıń sırtında ho- tuberkulyoz bóliwshi elementlardıń zıyanlı tásirin azaytadı. Korroziya tekǵana elektrik usıllarda, bálki kabellarni izo- latsiyalangan kanalizaciyalarda (bloklarda, kollektorlarda ) jat- qızıw, korroziyaga qarsı qatlamlı yamasa plastmassa qabıqlı kabellarni qóllaw arqalı da jónge salıw etiliwi múmkin. Korroziyaga qarsı waqıtında sharalar kóriw ushın qańǵı toklar sozılmalı tártipte ólshep turıladı. Jerdiń korrozion aktivligi topıraqtıń úlgisin alıw jolı menen tekseriledi.