O’zbekistan respublikasi’ joqari’ ha’m worta arnawli’ ka’siplik bilimlendiriw ministrligi

Sorawlar hám tapsırmalar
• Elektr tarmaǵı kárxanasınıń wazıypaları nelerden ibarat? Onıń islep shıǵarıw strukturasın túsintiriń.
• Elektr tarmaǵı kárxanası bólimleriniń wazıypaları nelerden ibarat?
• Podstansiyaga operativ xizmet kórsetiw qanday ámelge asıriladı?
• Energotizimning oraylasqan dispetcherlik basqarıwı qanday wazıypalardı atqaradı? Ol jaǵdayda basqarıw jumısları qanday shólkemlestiriledi?
• Elektr tarmaqları kárxanasınıń texnikalıq hám operativ hújjetlerine neler kiredi hám olar kim tárepinen qanday júritiledi?


TEMA: «Hawadaǵı elektr uzatıw liniyalardı isletiw hám ońlaw»
REJE:

• 
  1000 V ge shekem kernewli hawadaǵı elektr uzatıw liniyaların montaj etiw texnologiyası.
  
• 
  Hawadaǵı elektr uzatıw liniyaların isletiwge kabul etiw.
  
• 
  1000 V ge shekem kernewli hawadaǵı elektr uzatıw liniyalarǵa texnikalıq xızmet kórsetiw.
  
• 
  Liniyalardı qurıqtan ótkeriw hám joqarıdan baqlaw etiw.
  
• 
  1000 V ge shekem kernewli hawadaǵı elektr uzatıw liniyaların ońlaw
  

Hawa liniyasi orman hám ko'kalamzorliklardan ótken jaǵdaylarda kesip ótetuǵın terek hám ósimliklerdi qırqıw shárt emes. Solqilik yamasa iyiwdiń eń úlken bolǵan jayında ótkeriwshinen terekler, putalar hám basqa ósimliklerge shekem bolǵan aralıq 1 m den kem bolmawi shárt.
Liniya tayanshları ornatiluvchi tereńler mexanizatsiyalasqan usılda burǵılaw mashinaların qollaǵan halda qaziladi. Shıń - liklarda olardı qazıw portlatish usılında ámelge asırılıwı múmkin.
Bir ústinli tayanshlardı ornatıwda tereńler tayanshning liniya baǵdarınan shıǵıp ketpewi ushın anıq tuwrı sızıq boyınsha qaziladi. Burǵılaw waqtında burawdı tutatuǵın ústin qatań tártipte vertikal jaǵdayda jaylastırıladı. Tereńler tikkeley tayanshning ornatilishidan aldın qaziladi.
Hawa daǵı elektr uzatıw liniyalarining tayanshları transport hám piyadalardıń háreketleniwine tosqınlıq etpeytuǵın etip jaylastırıladı. Transporttıń urılıw qáwipi bolǵan orınlarda tayanshlar arnawlı temir-beton tosıqlar menen qorǵawlanadı.
Tayanshlardıń úshlerin jerge kirgiziw tereńlikleri (3. 1-jad- val) olardıń biyiklikleri, olardaǵı ótkeriwshilerdiń sanı, jer qatlamınıń jaǵdayı hám, sonıń menen birge, jer jumısların orınlaw usılına baylanıslı halda anıqlanadı.
Múyesh tayanshlarınıń tirsekleri liniya búklem múyeshiniń bissektrisasi boylap jaylastırıladı. Ornatılǵan tayanshlarǵa olardıń tártip nomeri hám ornatılǵan jılın kórsetiwshi jazıw belgilengenler etiledi.
Ótkeriwshilerdi aylantırıp shıǵarıwda anıqlanǵan defektli jaylar belgilenedi. Keyinirek ótkeriwshilerdi nıqlawdan aldın bunday jaylar remontlanadı. Ótkeriwshilerdi qayta tiklew boyınsha remont tómendegi jaǵdaylarda ámelge asıriladı : aluminiy qatlamınıń 17 % ge shekem bolǵan bólegi ziyanlanǵanda — sımlı qursaq tańǵıshlardı qoyıw arqalı ; 34 % ge shekem bolǵan bólegi ziyanlanǵanda — remont qısqıshların montaj qılıw arqalı ; 34 % ten kóp bólegi ziyanlanǵanda — jańa ótkeriwshi bólegine almastırıw arqalı.
Hawa daǵı elektr uzatıw liniyalarini isletiwge qabıllaw
Jańa yamasa ámeldegi hawa daǵı elektr uzatıw liniyalari (HL) ni rekonstrukciyalaw, qaǵıydaǵa kóre, arnawlı -qurılıs montaj shólkemi tárepinen ámelge asıriladı. Hámme jumıslar joybarǵa tiykarınan atqarıladı. Jumıs baslangunga shekem joybar, keyinirek bolsa tayın HL isletiwge qabıl etiwshi ekspluataciya kárxanası tárepinen kórip shıǵıladı.
HL qurılısı dáwirinde isletiwshi personal montaj hám qurılıs jumıslarınıń ámelge asırılıwı ústinde texnikalıq qadaǵalaw júrgizedi.
Isletiwshi personalning wazıypası — qurıwshı hám montajshı - larga buzılıwlardı hám joybardan sheginiwlerdi waqıtında anıq- lashda járdem beriw bolıp tabıladı.
Jumıs tawsılǵannan keyin qurılıs -montaj kárxanası isletiwshi kárxanaǵa liniyani isletiwge qabıllawı zárúrligi haqqında xabar beredi. Onıń ushın qabıl etiwshi komissiyası belgilenip, oǵan HLni zárúr joybarlıq hám texnikalıq hújjetleri (liniyaning joybarı, pasport hám inventar dizimi, fazalardıń reńleri hám ótkeriwshilerdiń transpozitsiyalanishlari kórsetilgen úsh sızıqlı sxeması, trassaning jobası hám profili, jerler boyınsha hújjetler, jabıq jumıslar ushın dárek- xatlar hám basqalar ) tapsırıladı. Qabıl etiwshi komissiyaǵa járdem retinde liniyachi-montyorlar qatnasqan jumısshı komissiya - lar dúziledi. Jumısshı komissiyalardıń aǵzaları HLni dıqqat penen (hár bir tayanshga shıǵıp ) kórikten ótkeriwedi, tamamlanılmaǵan jumıslar hám anıqlanǵan buzılıwlar haqqında akt dúziwedi. Barlıq kemshilikler hám joybarǵa uyqas kelmaytuǵın jaǵdaylar qurılıs -montaj shólkemi tárepinen jónge salıw etilgeninen keyin, liniyada qayta kórik ótkerilip, qosımsha akt dúziledi. Jumısshı komissiyalar - dıń aktlarına tıykarlanıp, qabıl etiwshi komissiya hújjetleri menen tanısıp, HLni isletiwge tayınlıǵın anıqlaydı. Qurılıs - montaj shólkemi qabıl etiwshi komissiya baslıǵına HLda hámme jumıslar pıtkenligi, liniyadan jaylew hám personal alınǵanlıǵı hám de HLni jalǵaw múmkinligi haqqında jazba túrde xabar beredi.
HLni kernew astına jalǵaw qabıl etiwshi komissiya baslıǵınıń shaqırıǵı hám ruxsatına tiykarınan energotizimning operativ personali tárepinen ámelge asıriladı. Liniyaga kernew qorǵaw relela- rida tok hám waqıt boyınsha minimal qoyılmalar bolǵan halda dúmpish menen beriledi. HLni júklemege jalǵawdan aldın ol fazalanadı.
HL júkleme astında bir sutka dawamında sinaladi. Sınaqtıń nátiyjeleri jaqsı bolǵan jaǵdayda liniyani isletiwge beriw tuwralı akt dúziledi. Sol minutadan baslap, HL isletiwshi shólkem qarawına ótedi jáne onıń balansına qabıl etiledi.
1000 v ge shekem kernewli hawa daǵı elektr uzatıw liniyalariga texnikalıq xizmet kórsetiw
Hawa daǵı elektr uzatıw liniyalarini isletiw processinde olarda hár qıylı buzılıwlar hám zaqım aliwler júz bolıwı múmkin. Bun- day jaǵdaylardıń júzege keliwine olardıń tagidan úlken kólem degi júklerdiń alıp o'tilishi, ótkeriwshilerge predmetlerdiń túsip qalıwı, jaqın orında jer jumıslarınıń alıp barılıwı, jaqın orınlarda bálent tereklerdiń bar ekenligi sebep bolıwı múmkin. Bunnan tısqarı, hawa daǵı liniyalarda waqıt ótiwi menen hár qıylı ózgerisler júz beredi: aǵash tayanshlardıń iymeyiwi nátiyjesinde awma jaǵdayǵa keliwi, temir-beton tayanshlarda jarıq hám oyıqlardıń payda bolıwı, ótkeriwshi hám troslarda ayırım sımlardıń úzilisi, izolatorlarda jarıqlar payda bolıwı múmkin. Bunday defektlar qolaysız ıqlımlıq sharayatlardıń turaqlı tásiri, tayanshlardıń qasında jerdiń cho'- kisi hám basqa bir qatar faktorlar menen belgileniwi múmkin.
Hawadaǵı liniyaning normal islewine qáwip soluvchi buzılǵan - liklarni anıqlaw, sonıń menen birge, júzege keliwshi buzılıwlardıń ta- raqqiy etiwin aldın alıw ushın hawa daǵı liniyalar udayı tákirarlanatuǵın tárzde kórikten ótkerilip turıladı. Hawa daǵı liniyalarni kórikten ot - kazish múddetleri jergilikli ıqlımlıq sharayatlar, olardıń wazıypaları hám zaqım aliw múmkinshiligına baylanıslı halda belgilenedi.
Liniyalarni elektr montyor tárepinen kórikten ótkeriw hár ayda keminde bir ret ámelge asırılıwı shárt.
Tańlaw tiykarında ashıp kóriw arqalı temir-beton tayanshlar hám aǵash tayanshlardıń jalǵamalılarında jarıqlardıń bar ekenligin tek- shirish namgarchilik ózgeriwshen bolǵan aymaqlarda isletiwdiń tórtinshi jılınan baslap hár 6 jılda keminde 1 ret ámelge asıriladı.
Aǵash tayanshlar detallarining shırıw dárejesi hár 3 jılda bir ret anıqlanadı.
Hawa daǵı liniyalarning tayanshlarında olardıń nomerleri hám ór- natilgan jılları jazılǵan bolıwı shárt.
Aǵash jalǵamalılarǵa iye bolǵan tayanshlar udayı tákirarlanatuǵın tárzde chi- rishga tekserip turıladı. Aǵashdıń jerdiń tagidagi bólegin tek- shirishda ol 0, 3—0, 5 m tereńlikkacha ashıladı. Tayansh ústini kese kesiminiń diametri 25 sm hám odan úlken bolǵan halda shırıwdıń tereńligi 3 sm den oshsa, tayansh yamasa ula- máler isletiwge jaramsız esaplanadı.
Tayanshlar daǵı qursaq tańǵıshlar 4 mm hám odan úlken diametrli yum- shoq ruxlangan sımlardan tayarlanadı.
5—6 mm diametrli ruxlanmagan sımlardı asfalt loki menen qoplan- gan halda paydalanıwǵa ruxsat etiledi. Joybarda arnawlı kórsetilma- gan jaǵdaylarda qursaq tańǵısh daǵı oramlardıń sanı tómendegishe saylanadı :
Sımdıń diametri 4 mm bolǵanda — 12.
Sımdıń diametri 5 mm bolǵanda — 10.
Sımdıń diametri 6 mm bolǵanda — 8.
3. Liniyalarni kórikten ótkeriw hám joqarıdan baqlaw qılıw
Kórik ótkeriwden maqset HLda payda bóliwshi defekt- larni keleshekte saplastırıw ushın anıqlawdan ibarat.
6—500 kv kernewli liniyalarning udayı tákirarlanatuǵın ko'rigi montyorlar tárepinen hár 6 ayda 1 ret ótkeriledi. Xalıq jasaytuǵınlıq hu- dudlardan, sanaat rayonlarınan, oǵada pataslanǵan orınlardan ótken liniyalarni tezirek — bir ayda bir ret kórikten ótkeriw maq- sadga muwapıq bolıp tabıladı. Kórik waqtında qadaǵalawshı liniya átirapın, onıń hámme elementlerin hám usınıń menen bir waqıtta trassa jaǵdayın da dıqqat menen gúzetedi. Ko'rilayotgan liniya hár qanday jaǵdayda kernew astında turıptı dep qaraladı.
HLning arnawlı ko'rigi qolaysız meteorologik sharayatlarda (muz oramı, rayon ), orman hám shól órtleri, mızlıq hám dáryalardıń tamaqtasıwı hám taǵı basqalarda ámelge asıriladı. Bunday kóriklerdi shólkemlestiriwdiń operativligi zárúrli áhmiyetke iye. Mısalı, eger HLga jaqın orında órt shıqqanlıǵı haqqında xabar qabıl etilse, sol jayǵa demde jetip barılıp, onıń liniyaga qansha - lik qáwipliligi anıqlanadı. Muz qatlamı payda bollıǵi haqqında xabar qilgach, onıń ótkeriwshi boylap payda bolıw intensivligin baqlaw maqsetinde kórik belgilenedi.
Tayanshlarǵa shıǵıw, ótkeriwshiler hám troslarni qısqıshlar - den shıǵarıp kóriw menen baylanıslı bolǵan rejeli kórik hám baqlawlar, qaǵıydaǵa kóre, ustaning baslıqlıǵı astında hár altı ayda keminde 1 ret ámelge asıriladı. Mayda buzılıwlar montyorlar tárepinen baqlaw processinde jónge salıw etiledi. Qalǵan buzılıwlar belgilengenler- xatlarǵa jazıp alınıp, keyinirek jónge salıw etiledi.
1000 v ge shekem kernewli hawa daǵı elektr uzatıw liniyalarini ońlaw
Elektr uzatıw liniyasining kapital remont múddetleri hám kólemi kórikler, ólshewler hám sınaqlardıń nátiyjeleri boyınsha anıqlanadı. Kapital remont boyınsha atqarılıwshı jumıslar quramına tayansh, ula- máler, tirsekler, ótkeriwshilerdi almastırıw kiredi. Ońlawda tayanshning konstruksiyasın arnawlı esaplawlarsız ózgertiw múmkin emes.
Ámeldegi remontda tayanshlardı tuwrılaw, qursaq tańǵıshlar tartıw yamasa almastırıw, ótkeriwshilerdi nıqlaw hám solqiligini retlew, izo- latorlarni almastırıw hám basqa sol sıyaqlı jumıslar ámelge asıriladı.
Sanaat kárxanalarında qorǵawlov jaqtılandıriwları ushın aǵash tayanshlar keń qollanıladı. Olardıń xizmet etiw múddetin uzay- tirish ushın remont jumısları waqtında tayanshlar diffuzion shimdiriladi. Shimdirishning texnologiyalıq procesi tómendegishe: tayanshning jer astındaǵı bóleginiń chirigan bólegi ajratıladı ; chirigan bólim shirik- lardan saw aǵash qatlamına shekem tazalanadı hám ústinlerdiń keyingi paydalanıwǵa jaramlılıǵın anıqlaw maqsetinde shırıw boyınsha eń qáwipli zonada saw bólektiń diametri anıqlanadı.
Túrli uzınlıqtaǵı qursaq tańǵıshlarda pastaning sarpın retlew ushın kólemleri qursaq tańǵıshdıń kerek bolǵan ólshemlerine uyqas keliwshi ólshemli shómishler qollanıladı. Shómish menen alınǵan pasta shpatel járdeminde bir tegisde bólistiriledi.