O`zbekistan respublikasi den sawliqti saqlaw miNİstrliGİ O`zbekistan respublikasi joqari ha`m arnawli biLİmlendiRİw miNİstrliGİ

4. Auksotroflar. 
O`zlerinin` rawajlanıwı ushın o`siw faktorların talap qılıwshı 
bakteriyalar. Bunday bakteriyalar o`zlerinin` o`siwi ushın kerekli bolg`an 
komponentlerdi o`zleri sintezley almaydı. 
Ma`lim bir o`siw faktorına mu`ta`j bolmag`an bakteriyalar 
prototroflar 
delinedi. 
Prototroflar o`zine kerekli bolg`an organik birikpelerdi (uglevodlar, aminokislotalar 
ha`m basqalar) glyukoza ha`m ammoniy duzlarınan sintezley aladı. 
Geterotroflar 2 gruppag`a bo`linedi: 
1. Saprofitlarlar 
2. Parazitlar 
 Saprofitler 
(grekcha sapros - shirilgen phyton - o`simlik) - tayar organik birikpelerdi 
o`li organizmnen aladı (shiritiw bakteriyaları). 
Parazitler
- adam, xaywan ha`m o`simlik tiri kletkasının` organik -zatları esabına 
jasaydı ha`m ko`beyedi. Ma`selen, viruslar, rikketsiyalar.
Azot sin`iriwine qarap mikroorganizmler 2 gruppa bo`linedi: 
1. Aminoavtotroflar 
2. Aminogeterotroflar, 
 Aminoavtotroflar 
- kletka belogının` sintezi ushın hawadag`ı moleklyar azottan 
paydalanadı yamasa ammoniy duzlarınan aladı. 
 Aminogeterotroflar 
- azottı organik birikpelerden: aminokislotalardan, quramalı 
beloklardan aladı. 
Energiya dereklerine qarap mikroorganizmlar: 1. Fototroflar- biosintez reaktsiyaları 
ushın quyash nurınan energiya aladı.
Xemotroflar
- neorganik zatlardın` oksidleniwinen ha`m organik zatlardan 
energiya aladı. Hazirgi waqıtta mikroorganizmlerdin` azıqlanıw tiplerinin` 
xarakteristikasına qarap ekige bo`linedi.
1. Geterotroflar organotroflar deb ataladi 
2. Avtotroflar litotroflar deb ataladi 
Azıqlıq zatlardın` transporti (tasılıwı).
Mikroorganizmler energiyag`a ha`m biosintezge zarur bolg`anı ushın sırtqı 
ortalıqta jeterli mug`darda azıqlıq bolıwı kerek. Mikroorganizmler azıqlıq zatlardı 
molekula sıpatında o`zlestiredi. Quramalı organik zatlar azıqlanıw deregi bolıwı 
mu`mkin. Bunın` ushın azıqlıq zatlar aldın gidrolizlanib, a`piwayı birikpelerge 
aylandırılıwı kerek. Azıqlıq zatlar tsitoplazmatik membrana arqalı ishke kiredi 
ha`m kereksiz zatlar kletkadan sol membrana arqalı sırtqa shıg`adı.
Azıqlıq zatlar kletka ishine bir neshe jollar menen kiredi. Solardan biri passiv 
diffuziya. Bunda ortalıqtag`ı zatlar mug`darı kletkadag`ı zatlar mug`darınan joqarı 
boladı. Sol sebebli azıqlıq zatlardın` belgili mug`darı kletkag`a kiredi. Eger sırttag`ı 
zatlar mug`darı kletka ishindegiden bir neshe ma`rte joqarı bolsa, onda permeaza 
fermenti 
ja`rdeminde 
birikpeler 
tsitoplazmag`a 
ko`p 
mug`darda 
kiredi.
Azıqlanıwdın` bul tu`ri jen`illesken diffuziya deyiledi. Bunday protsessti 
glitserinning E.coli g`a kiritiliwinde ko`riw mu`mkin. Biraq bul protsesste energiya 
sarp bolmaydı. Ko`pshilik zatlardın` kletkag`a tez kiriwi gu`zetiledi, bul
tsitoplazmatik membrananın` arnawlı mexanizmi bolıp, permeaza ja`rdeminde 

---

7 
a`melge asırıladı ha`m bul jag`dayda energiya talap etiledi. Aktiv transport 
etiliwinde azıqlıq zatlar kontsentratsiyası to`men bolsada olar kletkag`a kiredi. Eger 
kiriw protsessinde azıqlıq zatlarda ximiyalıq o`zgerisler payda bolsa, bunday kiriw 
jolın ximiyalıq toparlar translokatsiyası deyiledi.
Azıqlıq zatlar mikrob kletkasının` tsitoplazmasında kishkene molekula ha`m erigen
tu`rinde kiriwi mu`mkin. Quramalı organik zatlar (beloklar, polisaxaridlar) mikrob 
kletkasidan shıg`ıp fermentlar ta`sirinde islewge beyimlesedi. Azıqlıq zatlardın` 
kiriw ha`m shıg`ıw protsessleri bakteriya klketkasının` tsitoplazmatik membranası 
arqalı baradı azıqlıq zatlar birneshe jollar menen kiredi.