O`zbekist respublikasi 1 I tabiiy gazni tozalash jarayonlari texnologiyalari va texnikasi 8

II.2.Ta’biy gazni tozalash jarayonini avtomatlashtirish
Texnologik jarayonni avtomatik boshqarish tizimi ob‟yekti gazlarni oltingugurtdan tozalsh jarayoni hisoblanadi). Texnologik jarayonni avtomatik boshqarish tizimi – bu operator xodimlari ishtirokida real vaqt davomida gazlarni oltingugurtdan tozalsh jarayoni avtomatik boshqarish tushuniladi. Gazlarni tozalsh jarayoniga ma‟lumotlarni zamonaviy boshqaruv vositlalarini qollash natijasida quyidagi masallarni hal qilish mumkin:
- jarayon uchun maksimal belgilangan kuchlarda olib borish, texnologik jarayon parametrlarini uzluksiz olchash va nazorat qilish, gaz tarkibi va undagi oltingugurt birikmalari konsentratsiya miqdorini, tashi muhitga ko`rsatiladigan ta‟sirlar va xatoliklarni aniqlash mumkin;
- belgilangan reglament asosida jarayonni boshqarish;
- ekstremal yoki adaptiv algoritmlar asosida real vaqt davomida jarayonni statistik boshqarish;
- inson uchun xavfli va zararli bo`lgan holatlarda jarayonni avtomatik boshqarish. Texnologik jarayonni avtomatik boshqarish tizimi bajaradigan funktsiyalariga quyidagilar kiradi:
- texnoligik jarayon borishi haqidagi ma‟lumotlarni yig`ish va saqlash;
- jarayonni nazorat qilish va identifikatsiyalash;
- jarayonni stabillash va rostlash;
- jarayonni mantiqiy
-dasturiy boshqarish;
- optimal qaror qabul qilish va jarayonni optimal boshqarish;
- kompleks koordinatsion (yo`naltirilgan) boshqaruvni tashkil qilish;
- texnologik jarayonning texnik-iqtisodiy ko`rsatkichlarni hisoblash;
- avariya holatlarini tahlil qilish va oldini olish;
- jarayonni to`liq va tizimning har bir elementiga tashxis qo`yish.
Texnologik jarayonni avtomatik boshqarish va telemexanika – bu telemexanika, aloqa va avtomatlashtirilgan tizimlarning birgalikdagi yig`indisi bo`lib, texnologik jarayonni boshqarish va dinamik nazorat qilish tushuniladi. Bunday tizimning asosiy maqsadi: texnologik jarayonning avariyasiz uzluksiz olib borishni ta‟minlash, texnologik jihozlarning to`xtash ehtimollarini kamaytirish, jarayonni dispetcherlik, texnik-ishlab chiqarish va tashkiliy boshqaruvini optimallashtirish. Texnologik jarayonni avtomatik boshqarish va telemexanika arxitekturasi quyidagilardan iborat (5.1-rasm): - Yuqori bosqich – serverlar va avtomatlashtirilgan ish joylarining operator statsiyalari. Ular hisoblash texnika vositlaridan tashkil topgan; - Aloqa boshqichi – avtomatik rostlagich, server va avtomatlashtirilgan ish joylari orasidagi aloqani taminlash vositalaridan tashkil topgan bo`lib, ikki pogo`nadan iborat: birinchi pog`onada avtomatik rostlagichlar, ikkinchi pog`onada boshqaruv schitlaridan iborat. - pastki (dala) bosqichi – birlamchi va ikkilamchi o`zgartgichlar, klapan va ijrochi mexanizmlar va operator panellaridan iborat.


2.1-Rsm
Texnologik jarayonni avtomatik boshqarish tizimi pastki bosqichida jarayonning belrilgan qiymatlarida texnologik parametrlarni avtomatik boshqarish ustidan nazorat va dinamik boshqaruv olib boriladi. Texnologik jarayonni avtomatik boshqarish tizimi yuqori bosqichida esa, texnologik jarayon vizuallashtiriladi va operator va dispetchellar ishlashi ustidan monitoring o`tkaziladi va boshqarib turiladi. Texnologik jarayonni avtomatik boshqarish tizimida telemexanika vositalarini joriy etish bosqichlari:
- avtomatlashtirish ob‟yektini loyihalashdan oldin tahlil qilish;
- texnologik jarayonni avtomatik boshqarish tizimida avtomatlashtirish va texnik topshiriqlarni ishlab chiqish;
- texnologik jarayonni avtomatik boshqarish tizimi chizmalarini (eskiz) loyihalash (avtomatlashtirish sxemalari, texnik vositlalari joylashuv rejalari, aloqa kanallari va h.k.);
- texnologik jarayonni avtomatik boshqarish tizimini texnik loyihalash (struktura sxemalari, funktsional, printsipial, ulash sxemalari, umumiy ko`rinishlar va h.k.);
- loyiha va foydalanish (ekspluatatsiya) hujjatlarini tashkil etish;
- o`lchash usullarini joriy etish uchun dasturiy vositalarni va avtomatlashtirish funktsiyalarini maksimal amalga oshirish uchun adaptiv anteraktiv interfeyslarni tashkil etish;
- jihozlarni tayyorlash va kompleks yetkazib berish;
- yig`ish, dasturlash va sozlash;
- texnologik jarayonni avtomatik boshqarish tizimini oldindan kompleks tajribadan o`tkazish;
- qurilish, elektromontaj va ishga tushirish ishlarini bajarish;
- texnologik jarayonni avtomatik boshqarish tizimini boshqarishga topshirish;
- xodimlarni stajirovkaga yuborish va malakasini oshirish.

2.2-Rasm
Texnologik jarayonni boshqarishning algoritmini ishlab chiqish Qaror qabul qilish jarayoni qarorni shakllantirish texnologik tizimdan iborat bo`lib, holatni tahlil qilish, yechimlar variantlarini ishlab chiqish va baholash, ijro etishni tashkillashtirishning tipik bosqichlari, metodlari, usullari va protseduralarini tizimiy yondashuv yordamida ko`rib chiqadi. Berilgan vositalar qaror qabul qilish texnologiyasi bosqichlariga asoslanib quriladi. Texnologik jarayonni boshqarish qarorlari quyidagi shartlarga asoslanib qabul qilinadi:
- qaror qabul qilish vaqti chegaralangan;
- muammolar xarakteri shaklga keltirilmagan bo`lib, masalani qo`yishning belgilangan talabga mos kelmasligi mumkin;
- yechimi topish yo`llari mavjudligi bilan, berilgan vaqt ichida masalaning aniq yechimini topish murakkab;
- muammoga to`g`ridan to`g`ri ta‟sir qilmaydigan faktorlarni inobatga olish zarur. Aniq qo`yilgan masala va muammolar algoritm va dasturlar yordamida yechiladi. Texnologik jarayonni boshqarishda axborot texnologiyalarni tadbiq qilish metodlardan biri, qaror qabul qilishni qo`llab quvvatlash tizimlarini qo`llash hisoblanadi. Qaror qabul qilishni qo`llab quvvatlash tizimi algoritmi 2.2–rasmda keltirilgan. Boshqarish algoritmi sxemasi inson-mashina tizimini aks ettiradi. Tozalangan gaz tarkibidagi oltingugurt birikmalarining konsentratisya miqdori va tozalanish darajasi boshqarish sxemasi kirishiga beriladi. Hozirgi ma‟lumotlarga asoslanib boshqarish sxemasi o`rganiladi va testdan o`tkaziladi. Gazlarni tozalashning optimal rejimlari qidiriladi. Gazlarni tozalash texnologik tizimi korrektsiyalash bilan optimal parametrlar tanlanadi. So`ng jarayonni boshqarish uchun “maslahat” beriladi. Taqdim qilingan “maslahat”dan yoki boshqarishning boshqa yo`llarini tadbiq qilish, texnolog tomonidan yakuniy yechim qabul qilinadi.
2.3-Rasm(Boshqarish algoritmi sxemasi)
TEXNOLOGIK JARAYONNI AVTOMATIK BOSHQARISHDA OPERATOR INTERFEYSINI ISHLAB CHIQISH
Jarayonni real vaqt davomida operator kuzatishi uchun hamda unda kerakli paytda o‟zgartirish kiritishi uchun operator-mashina interfeysi tuzildi

2.4-Rasm
Operator interfeysi MasterSCADA dasturiy ta‟minot paketi yordamida tuzilgan. Interfeysda borilayotgan texnologik jarayon real vaqt davomida namoyish etiladi. Joyida o‟rnitilgan datchiklar o‟lchangan qiymatlarni interfeysda ko‟rsatilib boradi (5.12-rasm). Jarayon asosan avtomatik boshqariladi. Undan tashqari ijrochi mexanizmlar avtomatik yoki masofadan boshqarilishi mumkin.

2.5-Rasm

Xulosa
1. Gazlarni tozalash va qayta ishlashning texnik xususiyatlari, asosiy yo`nalishlari tahlil qilindi;
2. Gazlarni oltingugurt birikmalardan tozalashning faollangan ko`mir yordamida adsorbtsion tozalash jarayoni chuqur o`rganilgan va natijalar asoslab berildi;
3. Gazlarni oltingugurtdan tozalash jarayonining kompyuterli matematik modeli va rostlash ob‟yektining parametrik sxemasi tuzildi;
4. Gazlarni oltingugurtdan tozalash jarayonini avtomatlashtirish uchun texnik ta‟minotlar va instrumental dasturiy vositalar tanlangan va asoslab berildi;
5. Nazorat olchov asboblari va avtomatika vositalari ro`yxati tuzildi;
6. Texnologik jarayonni avtomatik boshqaruv tizimi tuzilib, uning funktsiyasi belgilandi;
7. Texnologik jarayonni avtomatik boshqarishda telemexanika vositalaridan foydalanib avtomatlashtirilgan axborot-boshqaruv tizimlari joriy qilinib, uning samaradorligi asoslandi;
8. Gazlarni oltingugurtdan tozalash jarayonini avromatlashtirishda SCADA tizimidan foydalanish texnologiyasi ochib berildi;
9. Jarayonni mikroprotsessorli vositalar asosida avtomatlashtirish texnologiyasi asoslanib, boshqarishning vizual dasturlashtirish texnologiyasi ishlab chiqildi;
10. Gazlarni oltingugurtdan tozalash jarayonini boshqarishning optimal varianti aniqlandi.

.
Foydalanilgan adabiyotlar

1 Каримов И.А. “Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиѐтининг пойдевори.” –Т.: Шарқ-1999н. 15 б.
2 Каримов И.А. “Юксак маънавият-енгилмас куч.” – Тошкент: Маънавият-2008y. 176 б.
3. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2015 йил 6 мартда тасдиқланган 78-сонли буйруғи (“Магистратура тўғрисида низомни тасдиқлаш ҳақида”ги, Адлия Вазирлигида 2015 йил 6 мартда 36-сон қарори ижросини таъминлаш билан рўйхатдан ўтган).
4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2013 йил 26 мартдаги “Ахборот-коммуникация технологиялари соҳасида кадрлар тайѐрлаш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-1942-сонли Қарори
5. А. Л. Лапидус, И.А. Голубева, Ф.Г. Жагфаров «Газохимия. Часть I Первичная переработка углеводородных газов»– Москва-2004г. 243 с.
6. Т.М. Бекиров «Первичная переработка природных газов» – Моска, Химия-1987 г. 256 с.
7. В. Страус «Промышленная очистка газов» перевод Ю.Я. Косого – Москва, Химия-1981 г. 616 с.
8. Д.М. Кемпбел «Очистка и переработка природных газов» перевод с анг. В.П. Лакеева, под общей редакцией С.Ф. Гудкова – Москва, Недра-1977 г. 349 с.
9. А.Л. Коуль, Ф.С. Ризенфелд «Очистка газа» перевод с анг. И.И. Абрамсона и Л.М. Черняка, под общей редакцией И.И. Абрамсона – Москва-1962 г. 395 с.
10. В.Г. Матвейкин, В.А. Погонин и д.р «Математическое моделирование и управление процессом короткоцикловой адсорбции» – Москва, «Издательство машиностроение-1»-2007 г. 135 с.
11. Л.И. Лузина «Компьютерное моделирование» учебное пособие – 82 Томск-2001 г. 105 с.
12.«Основы автоматического управления». Под редакцией В.С. Пугачѐва – Москва, Наука-1974 г.
13. В.А. Бессекерский, Е.П. Попов. «Теория систем автоматического регулирования». – М., Наука-1966 г.
14. Е.И. Юревич. «Теория автоматического управления» Л., – Энергия1969 г.
15. С.В.Егоров, Д.А.Мирахмедов «Теория автоматического управления»– Т., Укитувчи-1978 й.
16. Подчукаев, В.А. «Теория информационных процессов и систем»: учебное пособие / В. А.Подчукаев. – М.: Гардарика-2007 г.
17. Антонов А. В. «Системный анализ»: учебник для вузов / А. В. Антонов. – М.: Высш. Шк.-2004 г.
18 Остроевский, В. А. «Теория систем»: учебное пособие для вузов по спец. «Автом. сист. Обр. информ. и упр.». – М.: Высш. шк.-1997 г.
19 Э.Г. Галиаскаров, Д.О. Бытев, С.П. Бобков «Теория информационных процессов и систем». Учебное пособие. Иван. гос. хим.-технол. ун-т. – Иваново-2005 г. – 144 с. 20 В.Н. Петров. «Информационные системы»: учебник. – СПб.: Питер2002 г. – 688 с.
21 Мухаммедов Б.Э. «Метрология. Методы и приборы для измерения технологических параметров» – Т. 1991 г.
22 Юсупбеков Н.Р. Мухаммедов Б.И. Гуломов Ш.Н. «Технологик жараѐнларни бошкариш системалари». – Т. Ўқитувчи-1997 й.
23 Преображенский В.П. «Теплотехнические измерения и приборы» – М., Энергия-1978 г.
24 Под редакцией проф. Карибского В.В. «Автоматизация и средства контроля производственных процессов» – М, Недра, 1979 г.
25 Кулаков М.В. «Технологические измерения и приборы для химических производств.» – Машиностроение-1983 г. 83
26 Фарзане Н.Г. и др. «Технологические измерения и приборы» – М.: «Высшая школа»-1989 г.
27 Алиев Т.М. и др. «Измерительная техника.» – М.: «Высшая школа»- 1991 г.
28 Юнусов И.И. «Технологик ўлчаш усуллари ва асбоблари» Маърузалар матни. – ТКТИ-2010 й.
29 Юсупбеков Н.Р. Мухаммедов Б.И. Гуломов Ш.Н. «Автоматика ва ишлаб чиқариш процессларини автоматлаштириш»– Т.Ўқитувчи-1982 й.
30 Гончаров А.А. Копылев В.Д. «Метрология, стандартизация и сертификация.» – М Академия-2005 г
Internet saytlari
http://www.promavtomatika.com/
http://www.ua.all.biz/ http://www.sensor.ru/
http://www.owen.ru/
http://www.nauka2.com/
http://vsfera.ru/
http://automation-system.ru/
http://www.isup.ru/
http://daypic.ru/
http://www.spd.net.ru/
http://habrahabr.ru/
http://www.simatek.by/


Ilova