O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

i
r
o
d
q
i
m
i
g
a
d
v
u
s
g
n
i
n
i
r
a
l
t
o
l
u
s
h
a
m
t
f
e
N
n
a
g
t
o
y
a
l
e
k
a
g
a
m
l
i
r
u
q
n
a
g
t
o
y
a
l
e
k
a
g
a
m
l
i
r
u
q
n
a
g
t
o
y
a
l
e
k
a
g
a
m
l
i
r
u
q
n
a
g
t
o
y
a
l
e
k
a
g
a
m
l
i
r
u
q
n
a
g
t
o
y
a
l
e
k
a
g
a
m
l
i
r
u
q
n
a
g
n
a
l
a
z
o
t
n
a
g
n
a
l
a
z
o
t
n
a
g
n
a
l
a
z
o
t
n
a
g
n
a
l
a
z
o
t
n
a
g
n
a
l
a
z
o
t
a
d
h
c
i
g
a
l
h
s
u
t
f
e
N
a
d
i
s
a
m
l
i
r
u
q
a
y
i
s
t
a
t
o
l
F
)
n
a
l
i
b
a
y
i
s
t
a
l
u
g
a
o
k
(
a
d
z
u
v
o
h
i
h
c
v
u
r
i
t
k
‘
o
h
C
a
d
a
y
i
s
n
a
t
s
k
i
g
o
l
o
i
B
a
d
i
s
a
m
l
i
r
u
q
h
s
a
l
n
o
z
O
0
0
0
5
1
—
0
0
4
—
0
0
1
—
0
5
0
0
1
—
0
5
0
5
—
0
2
5
1
—
0
1
0
0
1
—
0
5
0
2
—
5
1
0
3
—
5
1
0
1
—
5
3
—
1

113
sentratsiyasidan bir necha barobar katta. Ularni oqar suvlarga
qo‘shishda neft mahsulotlarining umumiy suvdagi konsentrat-
siyasini aholi yashash joylariga yetib borguncha 0,1 mg/l; baliq
xo‘jaligi havzalariga yetib borguncha 0,05 mg/l bo‘lishini
ta’minlash lozim, ya’ni ombor oqova suvlarini oqar va oqmas
suv havzalariga quyish bo‘yicha qabul qilingan talab hamda qoi-
dalar bo‘yicha amalga oshirish kerak.

114
1. Â.A.Áóí÷óê. «Òðàíñïîðò è õðàíåíèå íåôòè, íåôòåïðîäóêòîâ
è ãàçà».  M., 1997.
2. Ï.È.Òóãóíîâ è äð. «Òðàíñïîðò è õðàíåíèå íåôòè è ãàçà».
M., 1975.
3. S.K.Kamolov. «Neft, gaz va neft mahsulotlarini tashish va saqlash»
fanidan ma’ruzalar matni to‘plami. ÒoshDÒU, 1999.
4. S.K.Kamolov, S.Sh.Habibullayev. «Korroziyadan himoya qilish».
O‘quv qo‘llanma, ÒoshDÒU, 2006.
5.  E.A.Ñòàõîâ. «Î÷èñòêà íåôòåñîäåðæàùèõ ñòî÷íûõ âîä
ïðåäïðèÿòèé õðàíåíèÿ è òðàíñïîðòà íåôòåïðîäóêòîâ». Ë., 1983.
6.  Í.Ë.Ñòàñêåâèÿ è äð. «Ñïðàâî÷íèê  ïî æèçíåííûì
óãëåâîäîðîäíûì ãàçàì» M., 1986.
7. A.Ã.Òåëåãèí è äð. «Îõðàíà  îêðóæàþùåé ñðåäû ïðè ñîîðóæåíèè
è ýêñïëóàòàöèè ãàçîíåôòåïðîäóêòîâ» M., 1988.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

115
Kirish ............................................................................................ 3
I bob. Neft va gaz ishlab chiqarish hamda
transport vositalarining rivojlanishi
1.1. Neft ishlab chiqarishning rivojlanishiga
oid ma’lumotlar ................................................................... 5
1.2. Gaz ishlab chiqarishning rivojlanishiga
doir ma’lumotlar ................................................................. 7
1.3. Neft va gazni tashuvchi transport vositalarining
rivojlanishi ............................................................................ 9
1.4. Òransport vositalari, ularning texnik-iqtisodiy
ko‘rsatkichlari bo‘yicha  ma’lumotlar ................................... 10
II bob. Neft, gaz va neft mahsulotlarining
fizik-texnik xossalari ....................13
III bob. Neft va tabiiy gazni jo‘natishga tayyorlash
3.1. Neft quduqlaridan olinayotgan neftning tarkibi va
undagi qo‘shimchalarning salbiy ta’sirlari ............................ 19
3.1.1. Neftni qo‘shimchalardan tozalash .............................. 20
3.1.2. Neftni turg‘unlashtirish ............................................... 21
3.1.3. Neftni kompleks tayyorlash texnologiyasi .................. 22
3.2. Gazni jo‘natishga tayyorlash .......................................... 23
3.2.1. Quduqlardan olinayotgan gazning tarkibi va
ularning salbiy ta’sirlari ........................................................ 23
3.2.2. Gaz tarkibidagi suyuq kondensatni ajratish ................ 24
3.2.3. Gazni quritish ............................................................. 25
3.2.4. Gazni H
2
S va CO
2
 lardan tozalash .............................. 26
IV bob. Magistral neft-gaz quvurlari to‘g‘risida
umumiy ma’lumotlar
4.1. Magistral quvurlarning turlari ................................................. 28
4.2. Magistral quvurlarning klassifikatsiyasi va
kategoriyasi .......................................................................... 28
4.3. Magistral gaz quvurining tarkibi va vazifalari .......................... 29
4.4. Magistral neft quvurining tarkibi va vazifalari ......................... 30
MUNDARIJA

116
V bob. Magistral neft va gaz quvurlarining
texnologik hisoblari
5.1. Neft va neft mahsulotlari quvurlarining texnologik
hisoblari ............................................................................... 32
5.1.1. Neft va neft mahsulotlari quvurlarining
gidravlik hisobi ..................................................................... 32
5.1.2. Neft va neft mahsulotlari quvurlarining
o‘tkazuvchanlik qobiliyatini oshirish usullari ....................... 38
5.1.3. Neft va neft mahsulotlari quvurining
maqbul diametrini  tanlash .................................................. 39
5.2.  Magistral gaz quvurlarining texnologik hisoblari .................... 40
5.2.1. Hisoblash uchun ma’lumotlar .................................... 40
5.2.2.  Gaz quvurining gidravlik hisobi .................................. 40
5.2.3. Quvurning harorat rejimi ............................................ 44
5.2.4. Gaz quvurining maqbul diametrini tanlash ................ 45
5.2.5. Quvurlarning mexanik hisobi ....................................... 46
VI bob. Neft va neft mahsulotlarini quvur
orqali tashish
6.1. Neft va neft mahsulotlarini quvur orqali
tashish bo‘yicha umumiy ma’lumotlar ................................. 48
6.2. Neft va uning mahsulotlarini ketma-ket
haydash ................................................................................ 49
6.3. Aralashmaning hosil bo‘lish mexanizmi ................................. 49
6.4. Ketma-ket haydashda aralashma hosil
bo‘lishini kamaytirish tadbirlari. .......................................... 51
6.5. Ajratuvchilar va ularning ishlatilishi ....................................... 51
6.6. Ketma-ket haydashni nazorat qilish va
aralashmani ajratib olish usullari ......................................... 54
VII bob. Yuqori qovushqoqli va yuqori qotuvchan neft va
neft mahsulotlarini quvurlar orqali haydash
7.1. Yuqori qovushqoqli va yuqori qotuvchan
neftlarni haydash  usullari .................................................... 56
7.2. Suyultiruvchilar bilan haydash ............................................... 56
7.3. Yuqori qovushqoqli neft va neft mahsulotlarini
suv bilan haydash (gidrotransport) ..................................... 57
7.4. Yuqori qovushqoqli neft va neft mahsulotlarini
issiqlik bilan ishlab, keyin haydash ...................................... 59
7.5. Yuqori qovushqoqli neft va neft mahsulotlarini
prisadkalar qo‘shib haydash ................................................ 60

117
7.6. Òaxminan isitilgan yuqori qovushqoqli neft va
neft  mahsulotlarini issiq haydash (issiq quvur) ................... 60
7.7. Isituvchi nasos stansiyalarining jihozlari ................................. 64
VIII bob. Quvur orqali tabiiy metan gazi va
suyultirilgan gazlarni tashish
8.1. Òabiiy metan gazini tashish .................................................... 65
8.2. Suyultirilgan gazlarni tashish .................................................. 66
IX bob. Neft va neft mahsulotlarini temiryo‘l
transportida tashish
9.1.  Neft va neft mahsulotlarini tashish ......................................... 68
9.2. Suyultirilgan gazlarni vagon-sisternalarda tashish ................... 70
X bob. Neft, neft mahsulotlari va suyultirilgan
gazlarni suv va avtomobil transportida
tashish
10.1. Neft va neft mahsulotlarini suv
transportida tashish ............................................................... 72
10.2. Suyultirilgan gazlarni suv transportida
tashish .................................................................................. 73
10.3. Neft mahsulotlarini avtomobil
transportida tashish ............................................................... 74
10.4. Suyultirilgan gazlarni avtomobil
transportida tashish ............................................................... 75
XI bob. Magistral neft va gaz quvurlarining
o‘tkazuvchanlik qobiliyatini saqlash tadbirlari
11.1. Quvurlarni ishga tushirish oldidan ichki
yuzalarini  tozalash ............................................................... 76
11.2. Neft-gaz quvurlarini ishlatish jarayonida
tozalash ................................................................................ 78
11.3. Magistral quvurlardagi avariya oqibatlarini
bartaraf etish ........................................................................ 79
11.4. Gaz quvurlaridagi  avariyalarni bartaraf
etish tartibi ........................................................................... 81
11.5. Quvurlarni ishlatishda korroziya
jarayonlarining bartaraf etilishi ............................................ 82
XII bob. Neft omborlari va neft mahsulotlarini saqlash
12.1. Neft omborlarining turlari va toifalari ..................................... 84
12.2. Neft omborlarining joylashish o‘rinlari
va texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari ......................................... 85

12.3. Neft mahsuloti omborlarining texnologik
hududlari  va qurilmalari ....................................................... 87
12.4. Neft mahsuloti omborlarida bajariladigan
ish (operatsiya)lar turlari .................................................... 88
12.5. Neft omborida mahsulotlarni qabul qilish
texnologiyasi va sharoitlari .................................................... 88
12.6. Òemiryo‘l estakadasi soni va uzunligini
aniqlash ................................................................................ 91
12.7. Neft va neft mahsulotlarini saqlash ......................................... 92
12.7.1. Rezervuarlar to‘g‘risida umumiy
ma’lumotlar .......................................................................... 92
12.7.2. Po‘lat rezervuarlar va mahsulotlarni
saqlash sharoitlari ................................................................ 93
12.7.3. Nometall rezervuarlar ............................................... 94
12.7.4. Po‘lat rezervuarlarning jihozlari ................................ 95
12.7.5. Neft ombori rezervuarlar saroyining
hajmini aniqlash ................................................................... 96
XIII bob. Òabiiy gazlarni saqlash
13.1. Gaz ishlatilishidagi mavsumiy notekislik
va uni qoplash ....................................................................... 98
13.2. Sutkalik gaz ishlatish notekisligi
va uni qoplash ....................................................................... 99
13.3. Yer osti gaz omborlari ............................................................ 100
13.4. Suyultirilgan gazlarni saqlash .................................................. 103
XIV bob. Neft-gazni tashish va saqlash tizimida
atrof-muhitning ifloslanishini kamaytirish
14.1. Neft va neft mahsulotlarini tashishdagi
salbiy  oqibatlar .................................................................... 105
14.1.1. O‘simlik va yer qatlamiga bo‘ladigan ta’sirlar ............ 105
14.1.2.  Suv havzalariga bo‘ladigan ta’sirlar .......................... 106
14.2. Neft va neft mahsulotlarini saqlashdagi salbiy
oqibatlar va ularni kamaytirish chora-tadbirlari .................. 107
14.2.1.  Atmosferaning ifloslanishi ........................................ 107
14.2.2. Ombor oqova suvlarining ifloslanishini
kamaytirish usullari .............................................................. 109
Foydalanilgan adabiyotlar ................................................... 114

Muharrir  Abdurahmon Akbar
Muqova musavviri Uyg‘un Solihov
Badiiy muharrir Aziz Tillaxo‘jayev
Texnik muharrir Yelena Tolochko
Musahhih Mahmuda Usmonova
Kompyuterda sahifalovchi Shoira Alimova
Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma
NEFÒ MAHSULOÒLARINI
ÒASHISH VA SAQLASH
Bosishga ruxsat etildi 06. 06. 2007. Bichimi 60
´
90
1
/
16.
 Tayms TAD
garniturasi. Shartli b.t. 7,5. Nashr b.t. 5,91. Shartnoma ¹ 60–2007.
1000 nusxada. Buyurtma ¹ 153.
Cho‘lpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi. 100129, Toshkent,
Navoiy ko‘chasi, 30- uy.
«TOSHKENT TEZKOR BOSMAXONASI» ma’suliyati cheklangan
jamiyati bosmaxonasida chop etildi. Toshkent, Radialniy tor
ko‘cha, 10.
Sayfiddin Kamolovich Kamolov,
Mardon Bo‘ronov

Kamolov S.K.
Neft mahsulotlarini tashish va saqlash: Kasb-hunar
kollejlari uchun o‘quv qo‘ll./ S.K.Kamolov, M.Bo‘ronov;
O‘zR Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, O‘rta maxsus kasb-
hunar ta’limi markazi. – T.: Cho‘lpon nomidagi nashriyot-
matbaa ijodiy uyi, 2007. – 120 b.
I. Bo‘ronov M.
35.514
 K 21
BBK 35.514 ya722