O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

1.2. Magnit maydon
Agar qo‘zg‘almas zaryadlangan zarracha (zaryadlan-gan jism) elektr maydonni hosil qilsa, harakatdagi zaryadlangan zarrachalar (zaryadlar oqimi) magnit maydonni hosil qiladi. O‘z navbatida, magnit maydon esa elektr toki hosil qiladi. Zaryadlangan zarrachalarning tartibli oqimi elektr toki deb ataladi. Elektr toki o‘tkazgichning ko‘ndalang kesim yuzasidan vaqt bir-ligi ichida o‘tadigan zaryad miqdori bilan aniqlanadi:
I = ^q_t ,

bu yerda: I — tok kuchi, A; q — zaryad miqdori, C; t — vaqt birligi, s.

Shunday qilib, yuqorida bayon etilgan omillarga asoslanib, magnit maydon va elektr toki bir -biridan ajralmas kattalik ekanligini tasdiqlash mumkin. Magnit maydon yo‘nalishi va kattaligi shu maydonni hosil

6

qiluvchi tokning yo‘nalishi va kattaligiga bog‘liq. Magnit maydonni xarakterlovchi asosiy kattalik-lardan biri magnit induksiyadir. Uni aniqlash uchun shu maydonga tokli o‘tkazgich kiritamiz. Magnit maydonga kiritilgan tokli o‘tkazgichga ta’sir qiluvchi mexanik kuch, shu o‘tkazgichdan o‘tayotgan tok, o‘tkazgichning magnit maydonga kiritilgan qismi-ning uzunligi va magnit maydonning induksiyasiga proporsionaldir:
f = B · l · I,
bu yerda: f — mexanik kuch, N; I — tok kuchi, A; B — magnit maydon zichligini xarakterlovchi kattalik — magnit induksiyasi, l — o‘tkazgichning magnit may-donga kiritilgan qismining uzunligi, m. Bu ifoda tok-li o‘tkazgich bir jinsli magnit maydonning kuch chiziqlariga perpendikular joylashgan holda to‘g‘ridir (1.2- rasm). O‘tkazgich kuch chiziqlari bilan biror burchak hosil qilsa, quyidagicha ifodalanadi:
f = B · l · I · sina.
Bu ifodada B — magnit maydon induksiyasi bo‘lib, magnit maydon intensivligini xarakterlaydi. Magnit maydon induksiyasi vektor kattalik bo‘lib, bu vektor-ning yo‘nalishi magnit maydon kuch chiziqlari yo‘na-lishiga mos keladi. Òurli elektr uskuna va asboblarning ishlash prinsiði magnit maydon bilan o‘tkazgichdan oqayotgan tokning o‘zaro ta’siriga asoslangan. Yuqo-ridagi ifodadan:
B = ^f .




lI

1. 
   b)
   

1.2- rasm.

7

Magnit maydon kuchlanganligi magnit induksiya-ning absolut magnit singdiruvchanlikka nisbati bilan aniqlanadi.

H=^B,

m_a

bu yerda: H — magnit maydon kuchlanganligi; m_a — muhitning absolut magnit singdiruvchanligi.

Demak, magnit maydon faqat uni hosil qiluvchi tokka bog‘liq bo‘lmay, balki maydon yaratadigan muhitning magnit xossalariga ham bog‘liqdir.