O‘zbek xonliklari davrida ijtimoiy siyosiy parokandalik sabablari va uning oqibatlari

O‘zbek xonliklari davrida ijtimoiy siyosiy parokandalik sabablari va uning oqibatlari

Ashtarxoniylar davri ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayoti haqida ma’lumot beruvchi Mirzo Sodiq Munshiyning “Dahmay shohon” majmuasi, Muhammad Balhiyning “Subhonqulinoma” masnaviysi, Muhammad Amin Buxoriyning “Ubaydullanoma”, Muhammad ibn Muhammad Zamon Buxoriyning “Muhit ut-tavorix”, Abdurahmon Tole’ning “Abulfayzxon tarixi”, Muhammad Yusuf munshiyning “Muqimxon tarixi” va boshqa asarlar shu davr madaniy hayotining ajoyib namunalaridir.

Bu davrda Turdi Farog‘iy (XVII asr), Boborahim Mashrab (1640-1711), So‘fi Olloyor (1644-1723), Mirzo Abdulqodir Bedil kabi ijodkorlarimiz o‘z asarlari bilan o‘zbek adabiyoti ravnaqiga salmoqli hissa qo‘shdilar. Xoja Samandar Termiziyning “Dastur ul-muluk” asari Subhonqulixon davri davlatchiligi tarixi va tuzumi haqida ma’lumot bersa, Mutribiyning “ Tazkirat ush-shuaro”, Maleho Samarqandiyning “Muzakkir ul-as’hob”, mulla Sodiq Samarqandiyning “Riyoz ush-shuaro” kabi tazkiralari davr ilmiy muhiti va ijodkorlari haqidagi asarlardir. Ularda 200 ga yaqin ijodkorlar hayoti va ijodi haqida fikr yuritiladi.

Buxorodagi Abdulazizxon madrasasi va Nodir devonbegi tomonidan qurilgan Labi Hovuz me’moriy majmuasi, Samarqand registoniga Yalangto‘shbiy qurdirgan Sherdor va Tillakori madrasalari, Qarshidagi Yormuhammadbiy va Ho‘ja Qurbonbiy madrasalari, Shahrisabz vohasidagi Xo‘ja Ilimkon me’moriy majmualari ashtarxoniylar davri me’morchiligining yuksak namunalaridir. Markaziy hokimiyatning zaiflashuvi, o‘zaro urushlar, siyosiy porakandalik bilan izohlanuvchi ashtarxoniylar davrida tarixnavislik, adabiyot, me’morchilik sohasida qo‘lga kiritilgan bu yutuqlar, ijobiy siljishlar, mehnatkash xalqimizning bunyodkorlik, yaratuvchanlik xislatlarining buyuk ko‘rinishidir.