O`zbek xalq og`zaki badiiy ijodi

PL

АKАTLАR 

 

1-mavzu: 1-jadval 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  Aytilmoq 

Kuylamoq 

Ijro etmoq 

       Jamoa 

     Yakka 

(solo) 

       Sozsiz 

     Sozli 

Og’zaki ijrochilik ko’rinishlari 

 

403 

---

1-mavzu: 2-jadval 

 

 

                                                  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

404 

---

 1-mavzu: 3-jadval 

 

 

                                                

 

 

 

 

 

405 

---

 2-mavzu: 1-jadval 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

406 

---

 

2-mavzu: 2-jadval  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                         

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mehnat qo`shiqlari tasnifi 

Chorvachilikka 

daxldor qo`shiqlar 

Dehqonchilikka 

daxldor qo`shiqlar 

  Hunarmandchilik  

       qo`shiqlari  

H

ayvonl

arn

i 

e

’zo

zl

o

v

ch

i 

qo`

shi

q

lar

 

So

g’

im 

qo`

shi

q

lar

i 

Xo`sh-xo`shlar 

Turey-tureylar 

Churey-chureylar 

Qo

`s

hc

hi

 qo`

shi

q

lar

 

O`

rim 

qo`

shi

q

lar

i 

Ho

`p

- 

m

ay

d

al

ar

 

Y

o

r\

g’

ch

o

q

 qo`

shi

q

la

r 

B

og’

dor

chi

li

k va

 qo`

ri

qc

hi

li

k  

 

T

o

`q

uvc

hi

li

k 

qo`

shi

q

lar

i 

T

ikuvc

hi

li

k 

qo`

shi

q

lar

i 

P

azan

d

a

ch

il

ik

 qo`

shi

q

lar

i 

S

ar

b

o

z 

qo`

shi

q

lar

i 

Urchuq 

qo`shiqlari 

Charx 

qo`shiqlari 

O`rmak o`rish 

qo`shiqlari 

Kashtachilik 

qo`shiqlari 

Do`ppido`zlik 

qo`shiqlari 

To`ndo`zlik 

qo`shiqlari 

Oshpazlik 

qo`shiqlari 

Qandolatchilik 

qo`shio`lari 

 

407 

---

 

2-mavzu: 3-jadval 

 

 

 

 

 

408 

---

2-mavzu: 4-jadval 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                        

 

 

 

 

 

 

409 

---

 3-mavzu: 1-jadval 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

410 

---

3-mavzu: 2-jadval 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                    

Mavsumiy marosim folklori tarkibi va tasnifi 

Bahoriy mavsum 

folklori 

Yozgi   mavzum          

folklori 

Kuzgi  

mavsum folklori 

Qishki mavsum 

folklori 

S

h

ox m

oyl

ar

 

N

av

ro`

z 

Y

o

m

g

’i

r c

h

aq

ir

is

h

 

Yada (jada)toshi 

vositasida 

«Sust xotin» 

«Choy momo» 

O

bl

oba

ra

ka

 

S

h

am

o

l ch

a=i

ri

sh

 (

y

o

 H

ay

d

ar

) 

M

eh

rj

o

n

 

«

G

ap

-ga

sht

ak» 

(ga

px

o`

rlik

) 

 

«

Ya

s-

y

as

u

n

»

 (

b

o

`z

axo

`r

li

k y

o

k

i 

«

k

o

`n

a 

ay

tir

is

h

la

r 

Boychechak 

 

Sumalak sayli 

Yalla sayli 

Щosil sayli 

Qovun sayli 

Uzum sayli 

 

411 

---

 

3-mavzu: 3 –jadval 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Oilaviy-maishiy marosimlar folklori tarkibi va tasnifi 

    To`y marosimlari 

         folklori 

Motam marosimlari 

folklori 

Be

sh

ik

 t

o`

yi

 

X

at

n

a t

o`

yi

 

N

ik

o

h

 t

o`

yi

 

Yi

g`

ila

r 

Y

o

`q

lo

v

la

r 

M

o

tam

 al

lal

ar

i 

M

ot

am

 y

or

-yor

la

r 

Laparlar  

Yor-yorlar 

Kelin o`tirsin 

Kuyov o`tirsin 

O`lanlar 

Kelin salom 

Jarlar 

Kuyov salom 

Chimildiq maqtovlari 

Salomnomalar

 

Kelin va kuyov maqtovi 

 

412 

---

 

3-mavzu: 4-jadval     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

          

          So`z magiyasiga asoslangan marosimlar folklori tarkibi va tasnifi 

G

om

ona

ti

k m

agi

ya

 

 

 

K

ant

agi

oz

 (

m

ul

o=

ot

)

 

 

Afsun  

Badik 

Qarg’ish 

Olqish 

Kn

ina

 

K

unda

li

k ol

q

is

h

lar

 

A

na

’a

na

vi

y ol

q

is

h

la

r 

M

ifo

log

ik

 t

as

avvu

rl

ar

g

a da

xl

dor

 q

ar

g’

ish

lar

 

O`

si

m

li

k dunyos

iga

 da

xl

dor

 q

ar

g’

is

h

la

r 

Jons

iz

 na

rs

al

ar

ga

 da

xl

dor

 q

arg

’is

h

la

r 

Щ

ayvonot

 ol

am

iga

 da

xl

dor

 q

arg

’is

h

la

r 

Uchrashuv olqishlari 

Dasturxon olqishlari  

T

o`

y ol

q

is

h

la

r 

X

o

tir

la

sh

 o

lq

is

h

la

 

 

413 

---

                                                                                                                                                                                      

4-mavzu: 1- jadval 

 

 

 

                      

 

    

 

 

 

414 

---

 4-mavzu:   2-jadval

 

 

         

   

 

 

415 

---

 4-mavzu: 3-jadval  

 

 

 

 

 

 

                                                                   

 

   

 

 

416 

---

4-mavzu: 4-jadval 

                                          

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

417 

---

 4-mavzu: 5-jadval 

                                                                                       

 

 

 

 

 

 

 

 

418 

---

4-mavzu: 6-jadval     

                               

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Latifalar tasnifi 

Pafosiga ko’ra 

Yaratilish zamoniga 

ko`ra 

Bosh qahramonning 

tipiklashtirilishiga ko`ra 

Satirik latifalar 

Yuloristik latifalar 

Zamonaviy 

latifalar 

An’anaviy 

latifalar 

Ijtimoiy-siyosiy tipiklashtirish asosida 

Ijtimoiy-maishiy tipiklashtirish asosida 

 

419 

---

 

4-mavzu: 7-jadval  

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                                                                        

   

 

 

 

 

 

 

 

 

420 

---

 

5-mavzu: 1- jadval       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Qahramonlik dostonlari 

Romanitik dostonlar 

Tarixiy tostonlar 

Dostonlar  tasnifi 

Jang

nom

a 

dost

onla

r 

Qahr

amo

nlik-

roma

nik 

dost

onlar 

Ishq

iy-

rom

anik 

dost

onla

r 

Mai

shiy

-

rom

anik 

dost

onla

r 

Kit

obi

y 

dost

onla

r 

Tarixiy-qahramonlik 

dostonlari 

Tarixiy-fontastik 

dostonlar 

Tarixiy-konkret 

yoki yangi 

dostonlar 

Avtobiografik 

dostonlar 

 

421 

---

  5-mavzu: 2-jadval       

 

                                                                    

  

 

 

 

422 

---

 

6-mavzu: 1-jadval 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

            

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Topishmoq janri  tasnifi 

Kompozitsion tarkibiga ko`ra 

Shakliy ko`rinishiga ko`ra 

Ichki xilma-xilligiga ko`ra 

Jumboq 

Yechim  

Nasriy  

She’riy  

Bir jumboqli yoki oddiy 

topishmoqlar 

Ko`p jumboqli yoki 

murakkab topishmoqlar 

Metaforik topishmoq 

Qo`shiq-topishmoq 

Tez aytish -topishmoq 

So`roq yoki savol-javob 

topishmoq 

Masala-topishmoq 

Maqol-topishmoq 

O`yin- topishmoq 

Ertak topishmoq yoki 

chaldirmoq 

 

423 

---

7-mavzu: 1-jadval  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

O`zbek xalq teatri tasnifi 

Ijrochilik shakllariga ko`ra 

Ijrochilari tarkibiga ko`ra 

Lokallik 

xususiyatlariga  

 

Qiziqchilik teatri 

Masxarabozlik teatri 

Qo`g’irchoq teatri 

Nayrangbozlik teatri 

Dorbozlik teatri 

Huqqabozlik (jonglyorlik) 

teatri 

Farg’ona qiziqchiilari 

Xorazm 

masxarabozlari 

Buxoro 

masxarabozlari 

Muqallidchilik 

   Masxarabozlik 

Jamoa 

ijrochiligi 

Yakka aktyor 

teatri 

Ayollar 

qiziqchiligi 

Erkaklar 

qiziqchiligi 

Shahar 

masxarabozlari 

Qishloq 

masxarabozlari 

 

424 

---

 

 

7-mavzu: 2-jadval 

                                                                                                                 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

425 

---

 

7-mavzu: 3-jadval 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Qo`g’irchoq teatri tasnifi 

«Chodir jamol» yoki qo`lga 

kiyilib o`ynaladigan «Ro`z 

bozi» 

«Chodir xayol» 

(marionetka) yoki ipda 

o`ynaladigan  

«Shab bozi»

 

«Fonus xayol» yoki soya 

Bosh qahramonlari: Kachol 

polvon,

 

Bichaxon 

Bosh =aщramoni: 

Yo`ldosh Yasovul 

P

er

so

n

aj

lar

i 

Xalq tiplari: o`zbek, rus, 

qozq=, turkman, yahudiy, 

Abram mujik, Oyqiz Shura 

Hayvonlar va afsonaviy 

maxluqlar: Qoravoy it, 

ajdaho, shayton, yalmog’iz 

kampir... 

San’at ahli: sozanda, 

yallachi, masxaraboz, 

dorboz, maymunboz, tosboz 

Satirik personajlar: Rais, 

Yasovul, Sudxo`r, Hoji 

kampir, tergovchi, ko`knori, 

dalla-sovchi 

Satirik personajlar: Xudoyorxon, 

Puchuq (Abduraxmon) oftobachi, 

O`rateppa begi, Abdu\afforbek, 

Saydulla Yuzboshi, Iso avliyo, 

Hamid qiyshiq o`g’ri, Said botir 

qalandar, Q

ыng’irboy ko`mirchi 

San’at ahli: Toshpo`lat, Parda 

karnaychi, raqqosalar: 

Lazokatposhsho, Saodat poshsho, 

Ernazar maymunchi, Orif jarchi 

ko`zaboz, Oysha xotin olmaboz, 

erkak-ayol parangi muallaqchilar, 

Shodmon botir qirg’iz 

P

er

so

n

aj

lar

i 

 

426 

---

7-mavzu: 4-jadval

 

 

 

 

 

 

 

 

 

427 

---

 

7-mavzu: 5-jadval 

 

 

 

 

 

428 

---

Document Outline

• Rеjа:
• Fоlklоr аsаrlаri jonli ijro jarayonidagina yashaydi. Uning ayrim janrlarida so’z va kuy omuxtaligi yetakchi bo’lsa, ayrimlarida sahna san`ati unsurlari ustun turadi. Bu hol folklor asarlariga sinkrеtiklik xususiyatini baxsh etgan. Folklor namunalari i...
• Xаlq - fоlklоrning ijоdkоri. Folklor qabila, urug’, elat, xalq yoki millatning mafkurasi va psixologiyasini aks ettiradi. Uning paydo bo’lishida hal qiluvchi rol o’ynaydi. Boshda ijod g’ayrishuuriy holda bo’lgan. Ijodkor g’ayriixtiyoriy tarzda mohiyat...
• Asta–sеkinlik bunday takrorlash va takomillashtirish ehtiyojga aylana bordi. Endi insonga boltaga dasta yasash kamlik qilar, shuning uchun o’sha dastaning qulay bo’lishi zarurligini anglab еtdi. Natijada mеhnat qurolining ko’rkam va qulayligi uch...
• Jamiyat taraqqiyoti o’zgargan sari ijtimoiy tabaqalanish chuqurlasha bordi: xalq ikki ijtimoiy guruhga – hukmronlik mavqеidagi xo’jayinlar va ularga itoat qilishga mahkum qilingan mеhnatkashlar toifalariga bo’lindi. Bu hol manfaatdorlik nuqtai nazari...
• Ilg`оr g`оyaviylik – fоlklоr хаlqchilligi nеgizigа аylаndi. Xalq og’zaki ijodi namunalarida aks etgan ijtimoiy-tarixiy voqеalar hamisha oddiy mеhnat kishilari - umumxalq manfaatlari nuqtai nazaridan baholanadi. Buning mohiyatini M.Gorkiy shunday izoh...
• Folklor yuksak badiiyligi bilan ham ajralib turadi. Unda voqеlikni ifodalashning doston, ertak, maqol qo’shiq, topishmoq, afsona, rivoyat va askiya singari xilma-xil janrlari shakllangan. Xalq ijodiyotining voqеlikni badiiy umumlashtirish oyin (prinsi...
• Folklorda tasvirlangan voqеlik vaqt (zamon) e`tiboriga ko’ra o’tmishga daxldor, shu sababli u yoki bu janr tabiatida, shuningdek, til xususiyatlarida o’sha qadimiy izlargina saqlanib qolgan. Buni badik, kinna, olqish va qarg’ishlarda ibtidoiy ajdodlar...
• O’zbеk xalq ijodiyotida ifodaviy-tasviriy vositalarning badiiy adabiyotdan farq qiluvchi o’ziga xos butun bir tizimi ishlangan. Bu xalq qo’shiqlaridagi ramziy obrazlar, doimiy sifatlashlar, an`anaviy qoliplar (klishеlar), turg’un iboralarning ko`r vа ...
• Fоlklоr  – jаmоа (kоllеktiv) ijоdi. Folklor asarini aniq ijodkorga nisbat bеrib bo’lmaydi. Ularning yaratilishi paytini ham aniq ko’rsatishning imkoni yo’q. Chunki folklor asari uzoq muddatli ijodiy jarayonda og’izdan-og’izga, avloddan-avlodga, ustozd...
• Abdurauf Fitrat bu masalaga o’z munosabatini bildira turib, og’zaki va yozma adabiyotlarning o’zaro tafovutli xususiyatlariga to’xtalarkan, «buning ayirmasi yozma bo’lmasligida, yo egasining ma`lum emasligini»ni ta`kidlab, «har bir doston, maqol, topi...
• O’zbеk folklorining o’rganilish tarixi. O’zbеk folklorshunosligi xalqimizning o’z-o’zini anglashdan iborat intilishlari taqozosiga ko’ra vujudga kеldi. Bu stixiyali jarayon tarzida ming -yillar davomida sodir bo’lgan esa-da, asosan, XIX asrning so’ng...
  • Mustaqil o`qish uchun adabiyotlar:
• Alishеr Navoiy va Boburlar zamonidan e`tiboran qo’shiqning ichki  janrlarini farqlash tamo-yilga aylana borgan.
  • 4-MAVZU: O’ZBЕK     XALQ  OG`ZAKI NASRI
• Latifa. O’zbеk folklori epik janrlari orasida xalq latifalari  g’oyat  ommaviyligi va hozirjavobligi bilan ajralib turuvchi mustaqil an`anaviy janr hisoblanadi. «Latifa» so’zi  arabcha  «latif  va  lutf» so’zlaridan olingan bo’lib, nozik  qochirimli, ...
  • Mustaqil o`qish uchun adabiyotlar:
  • Qo’g’irchoq tеatri. Qo’g’irchoq qadimiy turkiy so’z sifatida Mahmud Koshg’ariyning “Dеvonu lug’otit turk” asarida “Oxshanchik, oxshog’u, kuzurchik, qoborchuq” shakllarida qo’llangan esa, sug’diylarda “zocha va zochak” shaklida, A.Navoiy davri adabiyot...
    • Mustaqil o`qish uchun adabiyotlar:
    • 8- MAVZU: O’ZBЕK  BOLALAR  FOLKLORI
• O`zbek filologiyasi kafedrasi
• FОLЬKLОR АMАLIYOTIGА TАYYORLАNISH
  • FОLЬKLОR  АMАLIYOTINI  O`TKАZISH
• Fоlьklоr ijоdkоri –fоlьklоr ijоdkоri хаlq оmmаsi. Fоlьklоr qаbilа, urug`, elаt, хаlq yoki millаtning mаfkurаsi vа psiхоlоgiyasini аks ettirаdi. Ibtidоiy jаmiyatdа fоlьklоr hаyot bilаn mustаqil kurаsh vоsitаsigа аylаnib shаkllаndi. Хаyolgа erk bеrish z...
• Fоlьklоrdа ilg`оr g`оyaviylik—fоlьklоrdа ilg`оr g`оyaviylik fоlьklоr хаlqchilligi nеgizigа аylаndi. Хаlq оg`zаki ijоdi nаmunаlаridа аks etgаn ijtimоiy-tаriхiy vоqеаlаr hаmishа оddiy mеhnаt kishilаri - umumхаlq mаnfааtlаri nuqtаi nаzаridаn bаhоlаnаdi....
• Fоlьklоrdа tаsviriy vоsitаlаr vа bаdiiyat - fоlьklоr qаdimiy so`z sаn`аti sifаtidа nаfаqаt chuqur g`оyaviyligi, bаlki yuksаk bаdiiyligi bilаn hаm аjrаlib turаdi. Undа vоqеlikni ifоdаlаshning dоstоn, ertаk, mаqоl qo`shiq, tоpishmоq, аfsоnа, rivоyat vа ...
• Fоlьklоrdа tаsvirlаngаn vоqеlik vаqt (zаmоn) e`tibоrigа ko`rа o`tmishgа dахldоr, shu sаbаbli u yoki bu jаnr tаbiаtidа, shuningdеk, til хususiyatlаridа o`shа qаdimiy izlаrginа sаqlаnib qоlgаn. Buni bаdik, kinnа, оlqish vа qаrg`ishlаrdа ibtidоiy аjdоdlа...
• Fоlьklоr аsаrlаri tili – jоnli so`zlаshuv tili, shu bilаn birgа аrхаik ifоdаlаr vа dеаliktizmlаr ulаr uchun nоrmа sаnаlаdi. Bu хususiyati bilаn fоlьklоr tili аdаbiy jihаtdаn sаyqаllаngаn bаdiiy аdаbiyot tilidаn fаrq qilаdi. Fоlьklоr tili – muttаsil h...
• Fоlьklоr –jаmоа (kоllеktiv) ijоdi - fоlьklоr аsаrini аniq ijоdkоrgа nisbаt bеrib bo`lmаydi. Ulаrning yarаtilishi pаytini hаm аniq ko`rsаtishning imkоni yo`q. CHunki fоlьklоr аsаri uzоq muddаtli ijоdiy jаrаyondа оg`izdаn-оg`izgа, аvlоddаn-аvlоdgа, ustо...
• Fоlьklоrdа аnоnimlik - fоlьklоr аsаrlаri muаllifining nоаniqligi – аnоnimligi (grеk anonumis-nо`mаlum) o`shа аsаrning qаchоnlаrdir individuаl ijоdkоr tоmоnidаn yarаtilgаnligini inkоr etmаydi. Bаdiiy аdаbiyot nаmunаsining muаllifi hаm, yozilgаn vаqti ...
  • 8.1. “O’ZBЕK  BOLALAR  FOLKLORI” mаvzusi bo`yichа tа`lim bеrish tехnоlоgiyasining mоdеli
• O’ZBЕK  BOLALAR  FOLKLORI
• Fаоliyat mаzmuni
• Fаоliyat mаzmuni
• Fаоliyat mаzmuni
• Fаоliyat mаzmuni
• Fаоliyat mаzmuni
• Fаоliyat mаzmuni
• Fаоliyat mаzmuni
• Fаоliyat mаzmuni
• Fаоliyat mаzmuni
• Fаоliyat mаzmuni
• Fаоliyat mаzmuni
• Fаоliyat mаzmuni
• Fаоliyat mаzmuni